Tri crtice iz Pariza

Pošto sam boravio par dana u glavnom gradu Francuske, evo tri kratka lična utiska.

1. Bastilja je pala. Definitivno, nema je uopšte, ništa ne ostade. Otišao sam lično na adresu, gledao, tražio - ništa! Neko bi trebalo da tu ekskluzivnu vest, da je feudalizam propao i da mu nema povratka, javi Javnom servisu (anti)evropske Srbije i velikom delu srpskog biračkog tela koji i dalje duhom pogubljen negde u carstvu Nemanjića.

2. Satima se čeka u redovima za umetnost. Izložba Renea Magrita u Centru Pompidu je odista spektakularna, ali u izvesnom smislu još je spektakularnija činjenica da se ljudi odvažuju na tu avanturu da čekaju po 3-4 sata u ogromnim redovima (delimično napolju, po nimalo prijatnom vremenu) radi “dekadentne buržoaske” moderne umetnosti, kao što su socrealistički drugovi voleli da defeciraju. I pored relativno jeftinih ulaznica, nema šanse da takvi događaji ne zabeleže veliki profit.

3. Gospodin Fransoa Fijon deluje kao vrlo pristojan čovek. Ne samo što mu je politički uzor Margaret Tačer (a pominje, što je još indikativnije, i pozitivan uticaj ser Kifa Džozefa), već je kao i ona u prethodnoj karijeri dužio resor obrazovanja i nauke i to čak dva puta u dve različite vlade. Nekako se u tom ozbiljnom svetu taj resor smatra jednom od najuglednijih pozicija u državi, što pojedincima u Srbiji koji se i dalje kunu u “ministarstva sile” očigledno nije javljeno. Gospodinu Fijonu sve najlepše i nadam se da će, come April, zaustaviti najezdu fašističke gamadi i odvratne <cenzurisano> Lepen.

Menadžment u sektoru odbrane

Nekoliko zadnjih nedelja je bilo reči o štrajku sindikata vojske i policije. Ne ulazeći u tumačenje ovih događaja, kao ilustracija načina upravljanja u ovom sektoru mogla bi da posluži nedavna vest iz SAD, gde se saznalo da Pentagon ipak neće detaljnije da se pozabavi izveštajem konsultanata iz McKinsey&Co, koji su izračunali da reorganizacijom može da dođe do ušteda u visini od oko 125 milijardi dolara tokom 5 godina, što je skoro četvrtina budžeta (koji iznosi 580 milijardi). Izveštaj koji su oni sastavili je urađen u januaru prošle godine, i može se delom pogledati ovde, a naručen je sa ciljem smanjenja birokratskih troškova.

 

Razlog za odbijanje takve studije je, prema pisanju medija, više nego zanimljiv: ona je otkrila da su neefikasnosti mnogo veće nego što se očekivalo, pa bi bilo jako štetno da se za njih sazna. Drugim rečima, ako bi Kongres uzeo izveštaj u razmatranje, tj. njegove nalaze kao relevantne, mogao bi da smanji budžet za odbranu!

 

Sve nam je ukrao

Jednom davno, još tokom 1990ih, Vojislav Koštunica se žalio u nekom intervjuu kako su srpski komunisti preuzeli sve programske ideje od njih, "autentičnih"nacionalista. Novinar s kojim je razgovarao, naslovio je intervju frazom koja će postati u narednim godinama u kuloarima nas, odnarođenih NATO špijuna i mundijalista, omiljena krilatica za srpadanje sa "nacošima" i njihovim nevoljama i duševnim patnjama: "Sve su nam ukrali". Jadni Koštunica i Čavoški, Sloba im opljačkao "intelektualni kapital". Ideje Jugoslavije kao "tamnice Srba", avnojevskih granica kao komunističke anti-srpske zavere, Tito ustaša, "pobednici u ratu gubitnici u miru" - kakav je to način da jedan običan komunistički aparatčik bez pedigrea u krugovima oko Dobrice Ćosića, Francuske 7 i Simine 9a, koji nas je, štaviše, do pre koju godinu proganjao zbog ovakvih ideja, sada preuzme svu tu dubinsku mudrost i izgradi svoju karijeru na njoj?

Ovaj proces prestrojavanja bivših komunista ka etno-nacionalizmu, čiji je balkanski paragon bio Milošević, mogao se još tada, tokom 1990ih, videti u celoj istočnoj Evropi, premda je bio mnogo manje dramatičan nego danas. Poljski filozof i vodeći disident Adam Mihnjik napisao je još tada stvar koju sam ja oduvek smatrao najboljim mogućim opisom istočnoevropskog nacionalizma i ksenofobije: "nacionalizam je poslednji stadijum komunizma". Posmatrajući poljske ekvivalente Koštunice i Čavoškog, on je zaključio da nacionalistička halabuka predstavlja samo poslednju malignu transformaciju komunističkog kolektivizma, poslednju farsičnu iteraciju Hajekove spoznaje da je "fašizam stadijum u koji društvo stigne kad se pokaže da je socijalizam bio iluzija". Iz tog razloga mi se oduvek činila površnom i kontraproduktivnom borba mnogih ljudi iz "građanske opcije" u Srbiji, protiv Miloševića i njegovog režima kao "nacionalističkih". Prosto, bila je reč o starom komunističkom režimu koji je u novim uslovima samo morao da promeni svoju legitimacijsku osnovu. Kao što je Staljin učinio u jesen 1941 kada je Hitler stigao na 100 km od Moskve...

U međuvremenu, ironija istorije nam je priredila još jedno blisko sučeljavanje nacionalizma i socijalizma na Zapadu, samo što se to sučeljavanje i "uzajamno artikulisanje" tamo, izgleda, odvija u suprotnom smeru od istočnoevropskog: svedočimo, naime, upečatljivom usponu takozvnaih "ektremno desnih" stranaka i pokreta, koji izgleda da "kradu" ideologiju od levičara, a ne obrnuto: od gospođe Le Pen u Francuskoj, Nigela Faragea u Britaniji, AfD u Nemačkoj, Hofera u Austriji, onog klovna-pevača (ili šta li je već) u Italiji pa sve do novog američkog predsednika, Donalda Trumpa, nova internacionala post-modernog etno-fašizma se formira, koja kombinuje anti-imigrantski i ksenofobični impuls sa ekonomskim etatizmom starih levičara. Umesto socijalne države blagostanja iz prošlosti, nazočimo sada vaspostavljanju "nacionalne" zaštitničke države blagostanja, u korist "starosedelaca", a protiv imigranta i manjinaca.

Prošlog meseca u britanskom Guardianu sam pročitao članak koji je se bavio ovom neobičnom transformacijom. Članak je bio nešto najbliže mom starom, kultnom Koštuničinom "Sve su nam ukrali" intervjuu iz 1990-ih, samo sa obrunutim ulogama: engleski levičari se ovde žale upravo na to da su ekstremni nacionalisti "ukrali" (doslovce) socijalni program stare levice, i rebrendirali ga kao nacionalistički, te preotimaju time glasače od starih socijal-demokratskih stranaka. Podnaslov članka je bio: "Širom kontinenta, desničarski populisti su preuzeli kontrolu političkog dijaloga. Kako su uspeli to da urade? Tako štu su ukrali jezik, teme i glasače stare levice".

Donald Trump je možda najdramatičnija ilustracija sveprisutnosti ovog trenda, upravo zato što dolazi iz zemlje za koju su mnogi (uključujući i mene) verovali da je znatno imunija na ove trendove fašizacije nego Evropa. Time je njegov "blend" postideološkog "populizma" i ksenofobije sa oslanjanjem na jaku državu zanimljiviji za proučavanje.

Trump je klasični predstavnik nove ksenofobične "desnice" i kao takav vodeći i do sada najuticajniji promoter fatalne evropeizacije američke politike. Bilo je i ranije u američkoj politici populističkih demagoga evropskog tipa koji su kombinovali etnički nacionalizam sa zaklinjanjem u jaku državu blagostanja (primeri Ross Perrota i Pata Buchanana) ali ni jedan od njih nije došao ni blizu mesta predsednika. Trump oličava sve karakteristične crte evropskog populizma: ksenofobija, retorika protiv imigranata, pizma na slobodnu trgovinu i zagovaranje protekcionizma i poništavanja međunarodnih ugovora o slobodnoj trgovini (u Trumpovom slučaju NAFTAe i TPPa), i agresivno obnavljanje kompromitovane kejnzijanske "industrijske politike" koju su čak i levičari napustili; a na drugoj strani, tu su obećanja darežljive države blagostanja "za nas domaće", protivljenje bilo kakvim reformama državnog penzionog i zdravstvenog sistema (Trumpova stalna obećanja da on neće dozvoliti smanjenje penzionih beneficija, kao i da će obezbediti da država plati da svako ima zdravstveno osiguranje). Još jedna karakteristika ovog novog populizma, vrlo naglašena kod Trumpa, je poza "pragmatizma" i kritika "ideologa" - vrlo poznata fašistička ideološka žvaka, još od Musolinija: fašista nije dosadni ideolog koji se raspravlja u parlamentarnim brbljaonicama sa buržoaskim ideolozima nego praktičan čovek jake volje koji preuzima stvar u svoje ruke i "rešava probleme" (vozovi uvek "idu na vreme" u fašističkoj utopiji).

U Trumpoovom slučaju ova fašistička "pragmatička" ideologema je upotpunjena, i amplifikovana činjenicom da je on potpuni ignoramus, čovek koji bukvalno nema pojma ni o čemu: on misli da sudije u Americi "potpisuju zakone" ("sign bills"), ne zna šta je nuklearna trijada, zaklinje se da će da štiti član 12 Ustava (Ustav ima 7 članova)  itd. Naizgled paradokaslno, ovaj intelektualni primitivizam je deo Trumpove atraktivnosti za jedan deo birača, na sličan način na koji je cirkuzantski nastup Bogoljub Karića, sa njegovim nekoherentnim mumlanjem, namerno naglašenim "južnim akcentom", salatama i sličnom ikonografijom bio popularan kod jednog dela srpskih birača. Trump koji je je "otvoren" i koji "kaže kako jeste" je u neku ruku američki Bogoljub Karić,

Ali ima kod Trumpa još jedan mračniji element za koji takođe imamo presedan u Srbiji: njegova gotovo opscena vulgarnost, kao i odsustvo bazičnih ljudskih i džentlmenskih manira (podsmevanje hendikepiranim osobama, sirovi seksizam, rasistički ispadi, podržavanje nasilja na mitinzima, besprizorni cinizam i otvoreno laganje "bez blama") čine ga vrlo sličnim Vojislavu Šešelju, samo bez Šešeljevih retoričkih veština i "intelektualne" ambicije: svojim skučenim vokabularom i konceptualnim aparatom (neke analize su pokazale da Trump ne koristi mnogo više od 500 reči), odustvom sposobnosti da sastavi jednu koherentnu rečenicu na engleskom jeziku, kao i svojim muljatorskim talentom i vulgarnim odsustvom stila (pogledajte njegova zlatna kupatila dostojna balkanskih "bizmismena"), Trump zaista najviše liči na Bogoljuba Karića, uz dodatak Šešeljeve kriminogene i siledžijske malignosti.

No ova, kako bi Putin rekao, "živopisna" crta Trumpove ličnosti nije najvažnija. Fascinirani Trumpovom upečatljivom spoljašnjom stranom, kritičari gube iz vida glavnu stvar, a to je njegov autoritarni politički instinkt. Trump u svemu vidi zaveru neprijatelja Amerike koju oni sprovode slobodnom trgovinom i "otimanjem naših radnih mesta" čemu se ima stati na kraju "čvrstom rukom" kući. Fascinacija čvrstom rukom, snagom i moći, i autoritarnom politikom je konstanta koju kod njega možete pratiti od 1980ih naovamo. Još 1988 on je zakupio celu stranu u New York Timesu da bi se žalio na "slabo liderstvo" Ronalda Reagana koji dozvoljava da Japanci otimaju naša radna mesta i uništavaju američku automobilsku industriju. Već decenijama, kao pokvarena ploča, on ponavlja istu tu priču, samo se predsednici i spoljni neprijatelji menjaju, ali zavera poganih stranaca i saučestvovanje američkih vlasti ostaju konstanti. Zamislite psihologiju čoveka kome je Ronald Reagan bio "slab lider".

Evo još detalja. U jednom intervjuu iz 1980ih Trump je kritikovao Gorbačova što previše povlađuje tim svojim robovima, umesto da zavede "čvrstu ruku" i prekine anarhiju koja vlada u zemlji. Dakle, sve što je Trump video u SSSR u drugoj polovini 1980ih bio je haos i odsustvo reda i discipline - ne podrivanje komunizma i šansu za oslobađanje ruskog i ostalih istočnoevropskih naroda od komunističke diktature. Razmislite o tome. U jednom drugom intervju iz ranih 1990ih, na pitanje šta misli o protestima na Tjenanmenu koje su kineski komunisti ugušili masovno izgazivši demonstrante tenkovima, Trump je rekao da su crveni drugovi "umalo upropastili stvar" (" almost screwed everything up") ali da su se onda prizvali pameti i zaveli red. Imate tako američkog predsednika koji u Tjenanmen protestima kineskih studenata za slobodu i demokratiju vidi samo "nerede" (riots), i podržava akciju kriminalne, diktatorske vlasti da tenkovima uguši te "nerede". Treba li ikoga da čudi Trumpovo divljenje za Vladimira Putina, koga on naziva "velikim liderom"? Putin je sve ono što bi Trump želeo da bude, ali što, kako zbog svoje lične nekompetencije tako i zbog i ograničenja koja takvoj ambiciji postavlja američki ustavni sistem, nikada (nadati se!) neće biti u stanju da sprovede: da kontroliše "čvrstom rukom" celu ekonomiju, konfiskuje i otima privatnu imovinu političkih neposlušnika, zatvara (ili likvidira) novinare koji ga "kleveću" itd. Na pitanje jednog novinara kako može da podržava Putina kada ovaj ubija političke protivnike, recimo Litvninenka i Njemcova, on je odovorio da i Obama "ubija dosta naokolo". Suočeni smo tako sa američkim predsednikom koji ne vidi moralnu razliku između ubijanja terorista dronovima u ratu i trovanja političkih protivnika radioaktivnim polonijumom.

Ovo sam sve napisao iz prostog razloga što postoji jedna pobožna nada, jedno očekivanje kod ljudi na američkoj desnici koji nemaju nikakvih iluzija o Trumpu, ali veruju da će on makar svojim agresivnim, autokratskim stilom "prodrmati Vašington" i razmontirati etabliranu administrativnu državu. U prilog ovakvoj nadi idu neka od imenovanja koja je Trump napravio u svom kabinetu: bivši guverner Teskasa Rick Perry postavljen je za sekretara za energiju. čovek kji se zalaže za ukidanje ovog ministarstva (!), zagovara slobodno tržište i čak je napisao knjigu o federalizmu sa tipične teksaške i južnjačke tačke gledišta. Sekretari za obrazovanje i zdravstvo su isto tako odlični i obećavaju da će sprovesti proram vaučera u školstvu, kao i ukinuti Obamacare i zameniti ga više pro-tržišnom alternativom. Direktor EPA je političar iz Oklahome koji je proveo poslednjih pet godina tužeći EPA (!) i glavni cilj mu je eliminisanje Obaminih klimatskih inicijativa i smanjenje moći EPA. Sekretar za rad je milijarder koji je proveo karijeru tukući se sa sindikatima i jedini program mu je kako da im stane na rep. Koliko god bio svestan opasnosti koju po američku demokratiju ali i po konzervatvno-libertarijansku političku ideju u Americi predstavlja Trump i njegov pokret, ne mogu da ne budem makar malo zadovoljan kad vidim totalnu paniku među američkim levičarima da će Trump da napravi "reakcionarnu kontrarevoluciju", da poništi sve što su oni napravili od NjuDila, Velikog društva do Obamacarea, i vaspostavi 19-vekovnu verziju divljeg laissez-faire.

Upravo zato mislim da ne postoji veća greška od potpirivanja ovakvih iluzija od strane ljudi na desnici. Trump je autoritarac, populistički demagog evropskog stila zaljubljen u moć i državu, a ne američki konzervativni borac poput estalbišmenta poput Reagana ili Goldwatera. On ne veruje u američki ustavni poredak, slobodno tržište ni dobre tradicije slobode - on veruje samo u sebe i svoju neograničenu moć. Ako nas istorijski iskustvo u ovom domenu išta uči onda je to da populistički demagozi tog tipa nikada nisu slobodno-tržišni reformatori.

Tačno je da su kadrovi važni, ali je još važnije kakav je predsednik i kakva je njegova agenda. Bilo kakva, i najmanje radikalna, akcija smanjenja državne moću u Vašingtonu će biti nepopularna, i zahtevati od predsednika i njegovog tima da plate veliki politički trošak za bilo šta što preduzmu, a što remeti postojeću raspodelu resursa i šećerlema. Predsednik mora da se izloži riziku da izgubi sledeće izbore, a u najmanju ruku midterm izbore 2018 godine u Kongresu (kao što je Obama svesno preuzeo rizik 2009 sa Obamacareom i neslavno izgubio 2010 i bio okrivljen za taj poraz). Da li vam Trump liči na čoveka koji bi bio u stanju da založi svoj politički kapital za bilo šta što će ga makar kratkoročno učiniti vrlo nepopularnim kod birača? On bio morao da veruje u nešto da bi tako šta uradio. Ali, Trump je "pragmatista" koji ne veruje ni u šta (što njegove pristalice ponosno ističu kao "vrlinu"), i koji ima instinkt da je država uvek rešenje svakog problema. Koji motiv on može da ima da podržava stvari koje će ga sigurno učiniti nepopularnim?

Ništa od ovoga nije teorija nego realnost. Pogledajte samo Trumpova predizborna obećanja i retoriku, i pogledajte njegovo ponašanje od kad je izabran i sve je jasno. Njegove glavne teme u kampanji su bile izgradnja fizičkog zida prema Meksiku da sreči tamošnje "silovatelje i ubice" da preplave Ameriku, i uspostava protekcionističkog ekonomskog zida prema spoljnjem svetu da spreči strane ekonomske agresore i silovatelje (prevashodno Kineze) da otimaju američka "radna mesta". Prvog dana u ofisu obećao je da će poništiti TPP, ugovor o slobodnoj trgovini sa zemljama pacifičkog regiona. Zatim, jedno od glavnih obećanja je projekat "ulaganja u infrastrukturu" težak trilion dolara (1 000 milijardi), koji je klasična demokratska šema kreiranja "prosperiteta" otvaranjem fiktivnih radnih mesta o trošku poreskog obveznika. Trumpov doglavnik Steve Banon se hvali kako će to da bude novi New Deal koji će da raskrsti sa konzervativnom ortodoksijom kontrole budžeta i potrošnje. Po novim izveštajima medija, Trump je već u dosluhu sa demokratima u Senatu, i njihovim novim vođom Chuckom Schumerom, koji još nisu videli program državne potrošnje koji im se nije svideo, i koji će skoro sigurno glasati za ovu Trumpovu sumanutu inicijativu. Od bilo kakvih reformi programa socijalnog osiguranja nema ništa; štaviše Trump je vodio kampanju na očuvanju Social security i Medicare ovakvim kakvi jesu i čak predlagao (pod uticajem svoje socijalističke ćerke Ivanke) novu redsitribuciju za childcare. I tako dalje i tako dalje.

Mislim da je potpuno jasno da oni se koji veruju da će Trump voditi konzervativnu ekonomsku politiku zanose vrlo smešnim iluzijama. Trump će uraditi samo ono što njemu lično donosi popularnost, i ništa više. U ovom trenutku još nije rekao šta će uraditi po pitanju Obaminih incijativa u domenu "klimatskih promena" ali ne sumnjajte da ako ga neko ubedi da će izgledati kao faca i da će ga svi voleti i aplaudirati mu ako pokaže "liderstvo u toj oblasti", da će svi ovi desničari koje se sada kao muve okupljaju oko njegove administracije u sekundi biti pušteni niz vodu bez trunke oklevanja. Njegova pomenuta ćerka je veliki fanatik Al Goreove "vizije" i planira da svoju povlašćenu poziciju koristi da gura ovu inicijativu. Da li kukavni klimatski skeptici koji sada aplaudiraju Trumpu zausta veruju da će on, apsolutni cinik i ignoramus, biti odan njihovim "idejama" više nego svojoj popularnosti i nagovorima svoje ćerke?

Trump nema nikakve ideje, ali ima istinkte autoritarca. Stoga je on mnogo bliži demokratima nego konzervativcima, jer su demokrati stranka autoritarizma i državnog inžinjeringa. Nije slučajno da je glasač Bernie Sandersa ekonomski vrlo blizak glasaču Donalda Trumpa, skoro u svakom detalju, od protekcionizma, preko države blagostanja, do subvencija. Trump je verovatno jedna od najboljih ilustracija procesa koji novinari Guardiana žale pod imenom "krađe" levičarskih ideja od strane ekstremne desnice. Za godinu ili dve, možda i pre, videćete među američkim levičarima verovatno kombinaciju pohvala Trumpu što je odstupio od "konzervativne ortodoksije" i prihvatio etatizam, i očajnih žalbi ala Guardian ili Koštunica: "Sve nam je ukrao".oliti

Trump, Putin, Tillerson, familija Bush

Mislio sam da seriju komentara o Americi nastavim opštijom analizom Trumpove ideologije i njenih sličnosti i razlika sa evropskim fašistima i kvazifašistima, ali najnoviji razvoj događaja je prosto toliko zabavan i skoro nadrealan, da moram da se pozabavim Trumpovom nominacijom Rexa Tillersona sa državnog sekretara i najnovijim zapletom oko Putinovog hakovanja izbora u Americi.

Prvo Putin i Trump. Više niko (osim Trumpa) ne sumnja da su ruske obaveštajne službe hakovale DNC i Johna Podestu ovog leta i prosledile negativne informacije odatle svojoj filijali Wikileaks, koji su onda strateški, u najvažnijim tačkama kampanje "leakovali" ove informacija da pomognu Trumpu i naštete Hillary. Prvi put je provaljeno da je reč o ruskim obaveštajnim službama u junu ove godine, mnogo pre nego što je pitanje ruskog mešanja uopšte isplivalo kao politička tema: firma koja se bavi kompjuterskom bezbednošću DNCja uhvatila je na delu dve nezavisne hakerske grupe, od ranije poznate, od kojih jedna radi za FSB (bivši KGB) a druga za rusku vojnu obaveštajnu službu, GRU. U to vreme, vođeni prevaziđenim konceptima geopolitike, većina američkih posmatrača su verovali da su Rusi napravili ovaj hack da bi ukrali dosije o Trumpu koji su demokrati u svojim opozicionim istraživanjima kompilirali: mnoge države, uključujući i američku, često se bave ovakvom vrstom špijunaže, i cilj je uvek da se bolje upozna "iznutra" sa mogućim kandidatima i pripremi za eventualnost da on pobedi. Međutim, vrlo brzo je postalo jasno da je Putinova svrha mnogo ambicioznija: da on želi da aktivno pomogne Trumpu da pobedi kroz pružanje medijima "prljavih" insajderskih informacija o demokratima dobijenih hakovanjem.  U svim ključnim momentima kampanje, Wikileaks je pouzdano i poslušno obavljao posao za Putina i Trumpa, "cureći" razne po Clintonovu štetne informacije, od prezira prema Bernie Sandersu demokratskih insajdera do govora Clintovove na Wall Streetu gde ona hvali slobodnu trgovinu i otvorene granice (užas, užas).

7 oktobra ove godine 17 američkih obaveštajnih agencija je izašlo sa javnim saopštenjem u kome nedvosmileno optužuju "vrh" ruske vlade sa ovu operaciju hakovanja i tvrde kako je njen cilj bio da se unese pometnja i delegitimizuju američki izbori. Pre nekoliko dana, u medije je procurelo da je CIA na tajnom brifingu članova Kongresa objavila da sada ima nepobitne dokaze ne samo da je Putin lično koordinirao ovu akciju, nego i da je ona izvedena sa specifičnim ciljem pomaganja Trumpu da pobedi na izborima. Danas je potvrđeno da se FBI slaže sa ovim nalazom CIAe.

Naravno, ne treba biti veliki genije, niti raspolagati sofistikovanim obaveštajnim resursima CIAe ili FBI, da bi se izveo ovaj očigledan zaključak. Trump je vrlo, vrlo koristan Putinu, i može se upotrebiti kao oruđe podrivanja američkog uticaja u svetu, a posebno u Istočnoj Evropi i pomaganja Putinovim imperijalsitičkim ambicijama obnove Sovjetskog Saveza. Trump, ingoramus i narcisista koji se divi diktatorima i želi da ga oni vole i prihvataju, idealna je meta manipulacije i ekspolatacije. Više puta u kampanji je izjavljivao kako je NATO prevaziđen, kako on kao predsednik neće da brani istočnoevropske članice NATOa od ruske agresije, kako će da razmotri priznavanje Putinove aneksije Krima i ukidanje sankcija Rusiji, podržavao je Putina u Siriji, i njegovog klijenta Asada, hvalio samog Putina kao "velikog lidera" više puta, čak i u debatama na televiziji sa Hillary. Trump je pravio neviđene vratolomne promene mišljenja po bilo kom pitanju osim jednog: njegovog divljenja prema Putinu, obećanja da će da sarađuje sa njim. Ovo je dovedeno do totalnog paroksizma tokom republikancke konvencije ovog leta kada je pisana stranačka platforma, formalni dokument koji nikog ne obavezuje, i ima samo simboličko značenje. Trump i njegova kampanja su bili totalno nezainteresovani za bilo šta što tamo piše osim jedne jedine stvari stvari: odredbe po kojoj će se republikanska stranka zalagati da se Ukrajini pošalje pomoć u ubojitom naoružanju ("lethal  weapons"). Trumpovi ljudi su pribegli komplikovanim i dugotrajnim manevrima da bi izbrisali ovu odrebu i zamenili je bezličnim  izrazom "adekvatna pomoć". To je već tada delovalo vrlo, vrlo sumnjivo

Osim toga, od početka kampanje, Trump se okružio gomilom ljudi bliskih ruskom diktatoru, od šefa kampanje Pola Manaforta koji je godinama bio najbliži saradnik i "konsiljore" Putinovog marionetskog kleptokrate Janukoviča u Ukrajini, preko Cartera Pagea savetnika za energetsku politiku, i akcionara u Gazpromu, do generala Michaela Flynna koji je zbog svojih pro-putinovskih stavova bio nagrađen gostovanjima na RT i plaćenim putovanjem u Moskvu gde je na proslavi godišnjice RT sedeo pored samog Putina. Taj Flynn je sada Trumpov savetnik za nacionalnu bezbednost (!), a njegov zamenik je lik koji se proslavio izjavom da Putin "treba da dobije Nobelovu nagradu za mir".

I na kraju, šlag na tortu: Trump predlaže za državnog sekretara Rexa Tillersona, CEOa naftne kompanije ExxonMobil. Ko je Rex Tillerson? Ako pomislite da je još jedan iz plejade Putinovih bliskih drugara nećete pogrešiti. U Rusiji od 1990ih, on je postao CEO Exxona 2006 i od tada je enormno proširio obim opracija tamo, kuliminirajući u strateškom dilu sa ruskim državnim monopolom Rosneft 2011, vrednim do 500 milijardi dolara, za koji je od Putina dobio orden prijateljstva, najviše odlikovanje koje ruska vlada dodeljuje strancima. Tillersona opisuju kao Amerikanca sa najbližim vezmaa s Putinom, uključujući i višedecenijsko blisko prijateljstvo sa Igorom Sećinom, jednim od najvažnijih Putinovih satrapa i direktorom Rosnefta. Ovaj dil je obuhvatio zajedničko bušenje nafte na Arktiku (za šta Exxon ima jedini tehnologiju) kao i u Meksičkom zalivu. Na nesreću celog društva, dil se na kraju izjalovio kad je Obamina administracija uvela sankcije Putinu 2014 zbog aneksije Krima i agresije u Ukrajini. Svaka dalja saradnja je stopirana i Exxon je izgubio milijarde. Da bi ovo sprečio, Tillerson je 2014, posle aneksije Krima žestoko lobirao Obaminu administraciju protiv sankcija, ali bez uspeha. I sad taj isti Tillerson dolazi na mesto državnog sekretara, i bingo, već najavljuje da planira da ukine te odvratne sankcije Rusiji, jer one "nisu efikasne". Tillerson ima 200 miliona dolara u deonicama u Exxonu i oko 70 miliona penzione štednje. Kakve bi efekte po njegovu finansijsku poziciju ukidanje sankcija dovelo ne treba mnogo spekulisati.

Putin svakako nije naredio ovu sabotažu da bi se igrao ili samo "podrivao legitimitet izbora", nego i direknto pomogao svom preferiranom kandidatu da pobedi. Trump je  na najnovije potvrde od strane američkih obaveštajaca da je njegov omiljeni lider hakovao demokrate da bi pomogao njemu, Trumpu, odgovario tvrdnjom da CIA laže, i da ne samo da Vladimir nije uradio to da bi pomogao njemu, nego da nije ni odgovoran za hakovanje. I kao drugi korak, predlažio, kao ilustraciju gluposti optužbi da je on u konspiraciji sa Putinom, za državnog sekretara lika koji je dobio "orden prijateljstva" od kremaljskog diktatora, koji ima direkan finansijski interes da ukine sankcije Rusiji, i koji obećava da će to i učiniti.

Ali, grešite ako mislite da je ovo kraj tragikomedije. Ima još jedan dodatni, skoro crnohumorni zaplet. Odakle, naime, Trumpu ideja da odabere Tillersona? Putinovi agenti? A, ne. Izgleda da Trump nije poznavao od ranije Tillersona i da ga je izabrao na preporuku, zapravo insistiranje, Condoleeze Rice i Roberta Gatesa, bivših najbližih saradnika George W Busha i dugogodišnjih pulena porodice Bush. Takođe, važnu ulogu u ubeđivanju Trumpa igrali su Dick Cheney i bivši državni sekretar Busha starijeg, James Baker. Konačno, danas se horu oduševljenih Bušista pridružio i Veliki Satana lično, George W. Bush, lobirajući za Tillersona kod nekih republikanskih senatora (koji treba da ga potvrde, a od kojih su nekolicina vrlo nervozni). Dakle, Putinov drugar koji obećava ukidanje sankcija i mir, ljubav i razumevanje sa kremaljskim diktatorom je proguran na tu poziciju od strane mrskih "neokonova" koji, ako je verovati "Trumpkinima", (odomaćen izraz za Trumpove pristalice, igra reči od "pumpkin", što će reći ne baš najbistrija osoba) žele "treći svetski rat" sa Rusijom.

Kako je to moguće? Stvar je vrlo prosta. Rice i Gates imaju privatnu konsultantsku firmu i Exxon Mobil je jedan od njihovih klijenata, iliti "poslovnih partnera". James Baker ima isto privatnu pravnu firmu u Teksasu i njegovi vrlo lukrativni klijenti su ne samo ExxonMobil nego i Rosneft i Gazprom. Moguće je da Bush klan, osim finansijskog interesa, slično Putinu, veruje da je Trump pacer i diletant koga je moguće lako manipulisati, i da će preko Tillersona zapravo oni kontrolisati spoljnu politiku Amerike. Štaviše, kad pogledate istorijat Bushove politike prema Putinu (od zagledanja u oči i otkrivanja da je ovaj demokrata, pa nadalje) uopšte nije daleko od pameti da bi Tillerson jednako odgovarao i Trumpu i Bushovima.

Tako je Vladimir Putin izgleda uspeo nešto što niko nije mogao ni da sanja: da ujedini u jedan front korupcije i bezprizorja paleokonzervativce i neokonzervativce, trumpistički bašibozuk i najjaču republikansku dinastiju u Americi. Prvima je dobar bilo ko ko povlađuje trenutno najpopularnijem antiameričkom koljaču, a drugi su prosto korumpirani i beskrupulozni.

Američki izbori I

Kao što je Saša dao nekoliko uzastopnih komentara pred američke izbore, ja ću pokušati sada u nekoliko komentara da analiziram post-izbornu situaciju - šta se desilo i šta se može očekivati kao posledica izbora. Počeću sa samim izborima, a kasnije, pošto će nova adminsitracija uskoro biti kompletirana - šta se od nje može očekivati, (s obzirom na to ko je sačinjava).

Prvo, sami izbori. Uprkos većini predviđanja, Trump je pobedio. Ovo nisu predvideli ni istraživanja javnog mnenja, ni betting markets. Većina statističkih modela su davali ogromnu prednost Clinton, od 90% do 99% verovatnoće za pobedu. Jedini izuzetak je bio Nate Silver koji je Trumpu davao oko 35% šansi, ali kako se ispostavilo, iz pogrešnih razloga. Trumpove pristalice ovo uzimaju kao krunski dokaz zavere elita i njihove odrođenosti od naroda, nesposobnosti da prepoznaju populističku revoluciju protiv establišmenta, kao što je nisu prepoznale  u slučaju Brexita, itd. Nadasve, rezultat izbora uzimaju kao dokaz dubinske političke promene u Americi.

No, to je u osnovi pogrešno. Pogledajmo rezultate. Na osnovu više od 99% glasova (ostalo još malo listića da se prebroji u Kalifroniji što će učiniti rezultate još nepovoljnijim po Trumpa), Trump je osvojio elektorski koledž sa 308 glasova dok je Clinton osvojila 230. Međutim, kad je reč o ukupnom broju glasova on je izgubio izbore, i to dosta ubedljivo: prednost za Hillary Clinton je nešto preko 2.6 miliona glasova, ili oko 2%! To je nezabeleženo do sada u američkoj istoriji : da kandidat koji izgubi izbore za 2% osvoji većinu elektorskih glasova. Poslednji put kad se kombinacija "nacionalna većina = elektorska manjina" desila, 2000 godine, Al Gor je izubio osvojivši oko 530 000 glasova više od Busha (oko 0.5% razike!).

Sve ovo vam govori da popularna priča o tome da su sondaže javnog mnenja bile pogrešne, da nisu "uhvatile" Trumpove "stidljive glasače", republikansku "tihu većinu" i slične besmislice, naprosto nije tačna. Nacionalna ispitivanja javnog mnenja davala su Clinton u proseku oko 3% glasova prednosti, a ona će završiti sa nešto više od 2% prednosti. To je dosta dobro i precizno predviđanje, mnogo boljie nego 2012, kada su sondaže potcenile Obamin ukupni broj glasova za skoro 3%. Kako je onda bilo moguće da Trump pobedi?

Vrlo jednostavno, raspored glasača je bio povoljan po njega. On je vrlo tesno osvojio pet ključnih država, Floridu, Severnu Karolinu, Pensilvaniju, Mičigen i Viskonsin, poslednje tri sa manje od 100 000 glasova ukupno, dok je Clinton zabeležila bolji rezultat od Obame u državama koje su ili tradicionalno demokratske (Kalifornija, Njujork),  ili pak solidno republikanske te ona nije imala šansu da svoj relativno bolji rezultat tamo ikad pretvori u elektorske glasove ( recimo Teksas, Džordžija, Južna Karolina - svejedno da li ćeš Teksas izgubiti sa 20% ili 12% razlike, imaš 0 elektorskih glasova. U Texasu Trump je pobedio sa 52% glasova prema 43%. Romney je pobedio Obamu 2012 sa 57% prema 41%! u Džordžiji Trump je osvojio 51%, Romney 2012 53%).

Koliko je Trumpov rezultat loš u smislu broja glasova najbolje se može videti ako uporedite njegov ukupni procenat glasova sa gubitnicima na prethodnim izborima: Richard Nixon je osvojio 1960 49.55%, Gerald Ford 1976 - 48.01%, Al Gore 2000 - 48.28%, John Kerry 2004 - 48.26%. Čuveni "luzer" Mitt Romney osvojio je 2012 oko 47.15% glasova. Trump 2016 - 46.1%! Dakle, Trump je osvojio manje od većine gubitnika na prethodnim izborima - najbliži mu je po procentu glasova luzer nad luzerima, Michael Dukakis (sa oko 45.65% glasova), koga je stariji Buš "isprašio" 1988.

Ovo neizbežno upućuje na zakjučak da je fama koju su Trump i njegove pristalice napravili od navodnog "populističkog talasa" protiv establišmenta neopravdana. Kakva je to masovna "populistička" pobuna čiji lider ubedljivo izgubi glasove naroda, a pobedi samo zahvaljujući starinskom sistemu izbora od strane "elektora", koji je, uzgred budi rečeno, svojevremeno bio uveden od strane mudrih Očeva utemeljivača, upravo da bi sprečio bukače i demagoge poput njega da ikad dođu na vlast? A da omrznuta Hillary Clinton, oličenje "odnarođenog" establišmenta dobije 2.6 miliona glasova više od pobedonosnog "populističkog" vođe.

Najjasniji zaključak koji se može izvesti iz svega ovoga potvrđuje ocenu koju je Saša dao u njegovom komentaru pred izbore: imali smo dva najnepopularnija kandidata u modernoj istoriji. Svaki normalni demokratski kandidat bi pobedio Trumpa za bar 10-15% razlike kao što bi i svaki normalan republikanski kandidat pobedio Hilari sa sličnom razlikom. Razlog zašto je Trump pobedio na ovaj bizaran način je jednostavan: njegova podrška u odnosu na Romneya je kolabirala nešto manje nego podrška Clintonovoj u odnosu na Obamu. Drugi faktor je geografska i demografska kompozcija Trumpovih glasača: iako je njegov procenat glasova bio za 1% manji od Romneyjevog, njegovi su geografski bili mnogo srećnije raspoređeni: u "tesnim" državama Srednjeg Zapada. Trump je izgubio deo obrazovanih konzervatvnih glasača iz predgrađa i iz bogatijih država poput Teksasa, dok je dobio jedan deo "white trasha" - manje obrazovanih i siromašnijih glasača koji rade u industrijama i rudnicima na Srednjem Zapadu koji sve više propadaju u ekonomiji 21 veka, što zbog opštih promena ekonomskih uslova, što zbog opresivnih regulativa federalne vlade (ne zbog slobodne trgovine). Demografske analize posle izbora su pokazale da je opšta kompozicija Trumpovog biračkog dela slična Romneyjevoj (uključujući i sličan procenat crnih i Latino glasača, što je mnoge iznenadilo) a da je jedina drastična razlika u tome što je Trump osvojio neuporedivo više glasova belaca bez koledž diplome, preko 67%! Romney je osvojio oko 53% tih glasača. Što vam govori da su konzervativni Tea Party birači (koji su dominantno obrazovani i žive u predgrađima i disproporcionalno u bogatim državama) ostali kući 8 novembra 2016, još i više nego 2012. I Trump je pobedio samo zato što su njegovi white trash demokrati sa Srednjeg Zapada mnogo bolje strateški raspoređeni u elektorskom koledžu nego mnogobrojniji Tea Party konzervativci koje je izgubio.

Ali, republikanci koji misle da je to pobednosna strategija: prilagodiš poruku nisko informisanim glasačima koji vole "nacionalistički" naherenu veliku državu: carine, subvencije i državnu brigu za "nas" - napraviće veliku grešku. Brojevi su neumoljivo protiv toga. Evo ilustracije: četiri ključne države koje su omogućile Trumpu da pobedi uprkos ubedljivom porazu na nacionalnom nivou, Pensilvanija, Ohio, Michian i Wisconsin (sa visoko disproporcionalnim udelom belih neobrazovanih  glasača) imale su 1980 godine kad je Reagan pobedio ukupno 79 elektorskih glasova. Ove godine ta cifra je bila 64. S druge strane, Kalifornija je 1980 imala 47, sada 55 elektorskih glasova. Texas je imao 29, sada ima 38.

Demografska tranzicija od zemlje sa skoro 90% belaca do oko 70% sada (verovatno još manje u budućnosti), je jedan od uzroka ovoga ali ne jedini ni najvažniji: promena profila i strukture belih glasača je isto važna: od ionako manjeg udela belaca sve je manje neobrazovanih belaca koji su plodno tle za Trumpov primitivni nativistički i ksenofobičarski populizam ala Ross Perot ili Pat Buchanan. Zahvaljujući izuzetno bizarnom sticaju okolnosti oni su mu omogućili pobedu u elektorskom koledžu ovaj put, ali bilo ko iz republikanske stranke ko misli da je to način da dugoročno tuče demokrate uhvatio se za suvu granu. Ako želiš da načiniš republikansku stranku više etatističkom nego pre, i ako želiš da se osloniš na bele, a ne manjinske glasače u tom poduhvatu, jedini način je da prilagodiš poruku dramatično rastućem segmentu obrazovanih urbanih i suburbanih glasača sa koledž diplomama. A oni nisu zainteresovani za isterivanje Meksikanaca i Muslimana, izgradnju zidova, maltretiranje firmi koje outsourcuju i carine od 40% da se "sačuvaju naša radna mesta". Oni hoće klimatske promene, afirmativnu akciju, rasnu senzitivnost, veću i drastičniju regulaciju biznisa itd. Ili pak možeš nazad u Cruz-Rubio Tea Party konzervativizam, ali onda ništa od etatizma. Trump je hohštapler i prevarant, ali kao i svi talentovani politički prevaranti on ima vrlo istančan "njuh" za to šta prolazi a šta ne prolazi na dugu stazu. Sve više je znakova da on shvata prethodnu matematiku i da će pokušati da tiho remodeluje svoju politiku od agresivnog i primitivnog nacionalističkog kolektivizma koji sada praktikuje ka malo umivenijoj verziji gde će pokušati da napravi neki most prema američkim levičarima. Da proširi svoju etatističku bazu sa white trasha na određen broj "liberala. Ali, o tome više u sledećem komentaru.

Trumpov politički genije je  u tome što je za trenutak politiku identiteta i afirmativne akcije doveo do njenog krajnjeg logičkog ishodišta, tj apsurda: levičari su decenijama izmišljali razne potlačene manjinske grupe kojima treba zaštita države od spoljnjeg sveta, tj belih opresora. Trump je došao na ideju da postoji jedna zapostavljena grupa, white trash u Apalačima i "Rust beltu" i da je najbolji način da konceptualizuje politiku identiteta za tu grupu - promena neprijatelja od bogataša i Amerike ka strancima i manjinama, i promena politike od afirmativne akcije, klimatskih promena i sličnih pitanja životnog stila ka carinama, ksenofobiji i promociji ekonomskog nacionalizma. Još jednom se potvrdila Hajekova stara ideja u novom obliku  da je "fašizam stadijum u razvoju kolektivizma kada postane jasno da je internacionalistički socijalizam bio iluzija".

Zašto je Kastro ulagao u obrazovanje?

Odgovor je možda u sledećem isečku iz moje nove knjige "Šta je kapitalizam?", koja u izdanju Heliksa uskoro kreće u štampu:

"Ne treba smetnuti s uma ni da su centralizovani državni sistemi obaveznog obrazovanja nekada, od Prusije do Japana, neskriveno nastajali u cilju stvaranja odanog i poslušnog građanstva. To su svrhe dijametralno suprotne razvoju ličnog integriteta, nezavisnog mišljenja i kreativnosti. Lent Pričet, vodeći istraživač ekonomije obrazovanja s Harvarda, primećuje da su u 20. veku svi svetski diktatori, uključujući i najozloglašenije među njima, sprovodili masovne programe obrazovanja u okviru centralizovanih državnih obrazovnih sistema. Ponekad se u odbranu Titovog komunističkog režima u bivšoj Jugoslaviji kaže da su komunisti, ako ništa drugo, gradili škole i omasovili obrazovanje. Ali jednako su u isto vreme radili svi, od demokratskih država do najgorih diktatora. I dok se to prebrzo predstavlja kao nešto činjeno iz krajnje benevolentnih namera, Pričet postavlja logično pitanje: zašto su čak i notorni zločinci, diktatori koji su otvoreno pljačkali i ubijali sopstveno stanovništvo, u isto vreme bili tako zainteresovani za obrazovanje tog stanovništva? Kako je moguće da je Staljin, sprovodeći genocid u Ukrajini, u isto vreme i na istom mestu gradio škole?

Razlog zbog kojeg su i pristojne i kriminalne i demokratske i autoritarne vlade jednako opsesivno gradile obrazovne sisteme nije bio želja za većom produktivnošću stanovništva jer, nasuprot uvreženom mišljenju, ulaganja u obrazovanje i ekonomski rast ne pokazuju pozitivnu korelaciju – to su pokazale brojne studije. Razlog je, zaključuje Pričet, to što je centralizovano obrazovanje oblik indoktrinacije. Indoktrinacija se teže sprovodi direktno. Ali ako se uvije u obrazovanje, onda se uz matematiku, jezik i druge korisne predmete, lakše može progurati i indoktrinacija u svrhe podizanja lojalnosti državi, ideološke saglasnosti ili prezentacije sopstvene verzije istorijskih događaja. Privrženost klasičnih liberala izboru u obrazovanju treba staviti u ovaj kontekst. Ekonomska efikasnost ili rezultati testova su manji deo celog argumenta. Važnija je sloboda izbora jer je ona osnov ličnog integriteta, intelektualne nezavisnosti, kritičkog razmišljanja, različitosti i kreativnosti." 

Amerika bira 2016 - IV

Ovo je moja prognoza. Tramp će uzeti sve države u kojima je pobedio Romni. Juriš na Belt će biti uspešan jedino u Ohaju i Ajovi (ako je tu uopšte možemo svrstati, ja lično ne). Ono što je dobro za Trampa (i još više republikance) je da je Nju Hempšir vraćen u igru i da ne mora da se nada Pensilvaniji ili Koloradu. Ipak, mali Nju Hempšir je za Trampa velik kao kuća i ako tu izgubi igra je gotovo sigurno gotova. Tramp će Ohajo i Ajovu i pokušaj dobrog rezultata u Pensilvaniji i Mičigenu platiti u Koloradu, a  možda i u Nevadi.

Izbori su u skoro idealnom trenutku za Trampa jer je celo vreme kampanja bila takva da je Klinton bila ili sigurni pobednik ili ne-baš-komotno vodila. Sada je takva situacija.

Ako Hilari dobije Floridu demokrate su pobedile, ako je dobije Tramp onda ima šansu, ali ne i izvesnost da pobedi. Ko će pobediti na Floridi ne znam, ne bi me čudilo da bude u "recounting" margini.

Moguće je da ćemo istovremeno gledati Floridu i Nevadu. Postoji i mala šansa da bude nerešeno, s tim da bi onda Tramp postao predsednik glasanjem u Predstavničkom domu.

Kako bilo, šanse su blago na strani Hilari, a bilo koji drugi republikanac (Kruz, Rubio ili Kasić) bi večeras relaksirano proslavili pobedu. Bilo koji iole harizmatičniji i manje dinastički etablirani demokrata bi razbio Trampa.

Amerika bira 2016 - III

Umesto da ovo bude poslednji post pred izbore, izgleda da ću imati još jedan za vikend. Preferencije glasača pokazuju promene koje nas uvode u skoro pa potpuno neizvesnu trku za predsednika. Međutim, kao i uvek, kada su godine deljive s 4, izbori za Predstavnički dom, Senat i guvernere padnu u drugi plan.

Kao što sam i ranije tvrdio, Predstavnički dom ostaje republikanski. Sve su šanse da republikanci neće imati 247 mesta koje su dobili 2014. godine, odnosno da će rezultat pre težiti onome iz 2012, kada su imali 234. Intemedijarni izbori uvek naglase protesno glasanje protiv predsednika. Za sada republikanci imaju sa sigurnošću 224 mesta (218 je dovoljno za većinu), demokrate 190, dok je 21 trka otvorena. Republikanci sigurno neće ponoviti 51,2% glasova na izborima za Predstavnički dom, a demokrate će imati više od 45,5%, što su bili rezultati na nivou SAD 2014. godine.

Kada je reč o Senatu, republikanci imaju težak zadatak, budući da je mnogo više mesta koji oni brane, nego što je to slučaj kod demokrata. Trenutni odnos snaga je 54:46 za republikance, a za sada je omer snaga 46:46 sa 8 neizvesnih trka - Nevada, Viskonsin, Misuri, Indijana, Pensilvanija, Severna Karolina, Florida i Nju Hempšir. Najverovatniji rezultat će biti 51:49 za republikance, drugi nešto manje verovatan je 50:50, a treći 52:48. U odnosu na prethodni saziv republikanci sigurno gube Ilinois. Kada je reč o tesnim utrkama, ako bi danas bili održani izbori republikanci mogu izgubiti još i Viskonsin, Pensilvaniju i Indijanu i mogu (ali daleko od toga da mogu reći da su šanse veće od 50%) preuzeti Nevadu. Za demokrate uspeh će biti perfektno podeljen Senat, za republikance makar 51 senator. Utrke koje će verovatno odlučiti pitanje većine su u Nevadi i Misuriju.

Guverneri koji se kod nas malo analiziraju su u potpunom zapećku. Svega 12 guvernera se bira ove godine, a uz to predsednički izbori odnose mnogo pažnje. Trenutno republikanci vode 31 državu, demokrate 18, a Aljasku nezavisni guverner. Za sada je sigurno da će republikanci nastaviti da vode 30 država, demokrate 14. Misuri, Indijana, Severna Karolina, Nju Hempšir i Mejn imaju tesnu trku. Republikanci su vratili Zapadnu Virdžiniju u crveni tabor,  u tesnim trkama u četiri države bolje stoje demokrate, a republikanski kandidat je bolji u Mejnu. Za demokrate uspeh će biti ako republikanci ostanu na 31 guverneru, za republikance je uspeh ako dobiju barem još jednu državu više.

Amerika bira 2016 - II

Prošle su tri predsedničke i jedna potpredsednička debata, kao i snimci koji Trampa prikazuju u lošem svetlu. U jednom trenutku ankete su pokazivale da je trka rešena, posebno nakon što se i deo Republikanske stranke odrekao Trampa. Međutim, poslednjih dana ankete pokazuju Trampov oporavak, tako da nam, ako se ne desi nešto epohalno poput državnog udara na dan izbora ili uragana koji je svojevremeno oduvao Romnija, sleduje interesantna noć 8-9.11.

Rassmunsen i još neke organizacije pokazuju da u trci četiri kandidata među opredeljenim glasačima Tramp ima prednost na nivou SAD.  Takođe, Tramp ne stoji preterano loše među Afroamerikancima i Latinosima za bilo kog republikanca, posebno onog sa kontroverznim stavovima za američki politički establišment. Trampovi glasači pokazuju fanatizam koji je sličan onome koji su pokazali glasači Obame. Na to treba dodati pokazatelje lepog odziva republikanaca na prevremeno glasanje. S druge strane Klinton vodi na nacionalnom nivou u anketama, ali se prednost smanjuje. Ista je tendencija u swing states (zovimo ih prevrtljivim državama).

Da ne bude da podgrevam previše nade ljudima u Srbiji koji vole Trampa ili mrze Hilari. Još uvek je Hilari u prednosti u većini anketa na nacionalnom nivou i kada je reč o trkama u ključnim zemljama. Međutim, hajde da bacimo pogled šta se do sada dešavalo i kako bi mogla da izgleda trka.

Na nacionalnom nivou Hilari, kada se posmatraju pokretni uprosečeni rezultati različitih anketa je imala vođstvo koje je u njenim pikovima bilo malo iznad 7% (sredina avgusta i sredina oktobra), dok su za nju najgori rezultati zabeleženi sredinom septembra (prednost od 0,7%) i početkom avgusta kada je Tramp na kratko bio u prednosti. Sadašnja tendencija je da prednost Hilari pada (trenutno je 3,4%) i da bi do 8.11. ona mogla biti u domenu statističke greške i kod najvećih uzoraka. Džonson je u značajnom padu sa skoro 10% na 5%, ali njegov pad ne ide posebno na ruku ikome od dva glavna takmaca. Stejn je konstantno na 2-3%. Međutim, postoji i peti kandidat, Mek Malin koji je jak u Juti (koja je postala trka tri takmaca) i koji ima realne šanse za 6 elektorskih glasova, a Juta (u kojoj demokrate obično nemaju kampanju jer nema potrebe usled izvesnosti poraza) je postala otvorena trka.

Ako posmatramo elektorske glasove, koji su jedini merodavni, Tramp ima problem što je tamo gde je njegova pobeda sigurna, njegova prednost veća nego što je to kod Hilari. U sistemu kao što je američki, bolje je tesno pobediti u pet država nego ubedljivo trijumfovati u dve, a izgubiti tri, na primer. Za sada Klinton ima 169 sigurnih glasova u državama gde je njena prednost dvocifrena, nasuprot Trampovih 90. Kada se tome dodaju države gde je prednost 5-10pp Klinton ima 252 elektorska glasa, a Tramp 126. Države gde je trka tesna (toss-up), to jest gde jedan kandidat ima prednost do 5pp daju dodatnih 160 elektorskih glasova. Te države su: Teksas, Florida, Pensilvanija, Ohajo, Severna Karolina, Džordžija, Nevada, Arizona, Ajova i Mejn 2 (Mejn ima dve izborne jedinice). Ako bi izbori bili danas, Tramp bi gotovo sigurno dobio u Teksasu i Džordžiji, ali bi Hilari bila veliki favorit u Pensilvaniji. Ostalih 7 trka su potpuno otvorene.

Postoji nekoliko država koje su bile jako blizu toss-up i tu je najveći neuspeh Trampa za sada. Njemu je iz ruku ispala neizvesna trka u Minesoti, Viskonsinu, Mičigenu, Nju Hempširu, Mejnu, Virdžiniji i Koloradu. Kolorado je posebno bolan jer je Tramp krajem septembra bio u vođstvu u Koloradu, a sada je Kolorado ispao iz toss-up. Sa Koloradom u igri ne bi bilo skoro pa nemoguće misije moranja pobede u Pensilvaniji.

Hilari za pobedu treba još 18 elektorskih glasova, odnosno da pobedi još samo u Pensilvaniji, Floridi, Ohaju ili Teksasu (što je najveći udarac za republikance, povratak Teksasa u toss-up posle nekoliko decenija). Bilo koja od ovih država je dovoljna Hilari, a republikanci baš dugo nisu pobedili u Pensilvaniji. Takođe, ako Hilari pobedi u Severnoj Karolini ili Džordžiji i još bilo kojoj od država koje su toss-up, Bela kuća ostaje demokratska.

Ovi izbori su malo izmiksali plavo-crvenu mapu, prevashodno što Arizona i Severna Karolina vrlo realno mogu izmaći republikancima, a loša vest za republikance je što je Virdžinija definitivno otišla iz njihovog domašaja osim za nekog predsedničkog kandidata koji bi jako ličio na demokratskog. Nju Hempšir je potvrdio da je plav. S druge strane Ajova se vraća u crveni tabor i manja jedinica u Mejnu.

Sve u svemu, ako nova afera curenja ne poremeti kampanju Hilari Klinton ili ako ne presudi mnogo veća motivacija Trampovih glasača, moja inicijalna prognoza od pre mesec i po dana da verovatno pobeđuje Tramp neće biti tačna. Uz jedno veliko zrno opreza koje ide uz atipične izbore. Kako nijedan od kandidata ne budi u meni jake i preterano lepe emocije, relaksirano čekam 8-9.11 koji ću tradicionalno probdeti.

U narednom člansku više o izborima za Senat, Predstavnički dom i guvernere.

Zašto treba privatizovati Nasu

“Onaj koji se bori protiv čudovišta, treba da pazi da i sam ne postane čudovište.” (Niče) Ovih dana povela se rasprava o ingenioznom projektu Elona Muska o letu sa ljudskom posadom na Mars u 2022. godini (National Review je objavio sjajan tekst o tome.) U senci toga prošao je i otužni “jubilej” – 5 godina od poslednjeg leta spejs šatla, najvećeg i vrlo simboličkog promašaja državne astronautike. Tokom tog perioda dobili smo – na planu letova sa ljudima – jedno veliko ništa, zapravo i manje od ništa, jer je i “papirni” Constellation program otkazan, a od novog heavy lift booster-a koji je preduslov za ozbiljniji svemirski program nema ni traga ni glasa.

  

Da je NASA postala dinosaurus sa velikim telom i malom glavom toliko je očigledno da to gotovo nije potrebno obrazlagati. Gubitak dva šatla (Čelindžer 1986. i Kolumbija 2003.) predstavljao je gigantsku katastrofu za koncept razvijan više od četvrt veka (!), koji je odneo preko 210 milijardi dolara iz 2011. Cena pojedinačnog leta šatla bila je najmanje 20 puta (!!!) veća od one koja je u originalnim studijama bila predviđena. Kao što je neko marljivo izračunao u diskusijama na Internetu nakon nesreće Kolumbije, da je šatl bezbedan kao i avionski saobraćaj – što je bilo originalno obećanje Nasinih eksperata – samo na londonskom aerodromu Hitrou dešavale bi se po dve avionske nesreće dnevno. Međunarodna svemirska stanica se već uveliko posmatra kao projekt tipa »rupa bez dna«. O letovima na Mesec kojih nema već 40 godina ne vredi trošiti reči, odavno (u vreme Vernera fon Brauna!) planirana – Nasina, o Elonu Musku malo kasnije – misija na Mars se sad “ambiciozno” smešta u maglovitih 20-30 narednih godina. Čak ni jednostavne planetarne misije bez ljudske posade ne idu kako se očekuje: kvar na Galileu je redukovao količinu podataka koju je ova sonda sakupila na majušni delić planiranog, o totalnim havarijama misija Mars Polar Lander ili Mars Observer da i ne govorimo. Što je najvažnije, nedavno deklasifikovani dokumenti pokazuju kako je NASA sasekla gomilu radikalnih, neortodoksnih, hrabrih projekata na kojima su veliki umovi poput Frimena Dajsona radili u samo praskozorje kosmičke ere (Orion, Rover, NERVA, itd.) i svesno se okrenula neefikasnom i opasnom hemijskom pogonu kao jedinom načinu da se ostvari politički traženo ljudsko prisustvo u svemiru. Gotovo pola veka nakon lansiranja prvih satelita, dok se čitave druge oblasti nauke i tehnologije uopšte ne mogu prepoznati (uporedite tadašnje i današnje računare, tadašnje i današnje medicinske aparate ili tadašnje i današnje hi-fi uređaje), i dalje se koriste rakete na hemijsko gorivo, i ne postoji nijedan jedini ozbiljan projekat kome je cilj da se to promeni. O sprezi Nase i vojno-bezbednosnog kompleksa koja stalno izaziva moralne nedoumice da i ne govorimo.  

Neko bi u odgovor mogao početi da nabraja uspehe agencije. Niko ne spori da je uspeha bilo, premda je pitanje motivacije i svrsishodnosti nekih od njih  veoma sporno. Ali, sve treba staviti u odgovarajuću perspektivu i kontekst. Najuspešnije misije NASA su one – za koje niko nije čuo! Odnosno, niko van uskog kruga astrofizičara i planetologa koji se njihovim rezultatima bave. Misije kao što su IRAS ili COBE nemerljivo su doprinele našem razumevanju svemira, otvorile nove horizonte, pobile stare teorije i podstakle izgradnju novih na način koji je prethodno bio nedostupan. Isto se odnosi na neke (nipošto ne sve!) međuplanetarne misije, poput Vikinga iz 1970-tih ili Vojadžera iz 1980-tih. Svi ti uspesi NASA zajedno tokom poslednjih 40-tak godina nisu koštali kao jedan jedini – zbog nebrige ili nekompetentnosti – izgubljeni šatl, čak i kada bismo stavili na stranu nemerljivi gubitak ljudskih života. Kao što reče eponimni začetnik ove vrste “uspeha”, epirski kralj Pir nakon pobede nad Rimljanima kod Askuluma u Apuliji 279. godine pre n.e.: “Još jedna ovakva pobeda i potpuno smo propali.”

Odmah da razjasnim: sve što je rečeno za NASA se sa još većom snagom odnosi na “sestrinske” organizacije kao što su evropska ESA, te Roskosmos i kineska kosmička agencija. Spisak njihovih promašaja je još duži. Dugačkom nizu sovjetskih kosmonauta čija je smrt odmah ili tek nakon pada Berlinskog zida priznata, treba dodati česta neuspela lansiranja, koja su se nastavila i nakon destaljinizacije i navodnog uvođenja demokratije. O neuspesima sjajno zamišljenih misija poput Fobosa je takođe puno diskutovano. Pompezno najavljivan evropski Bigl 2 se nije oglasio (uprkos idiotskim saopštenjima po kojima se »uspešno spustio« – štogod to u orvelovskom novogovoru značilo), a o tragediji poput prizemljenja kineske rakete iz serije Dugi marš (totalitarno ime govori samo za sebe) na jedno selo pre petnaestak godina i stotinama žrtava pri tom nastale eksplozije bolje je ćutati. Dakle, ovde se NASA koristi kao primer za ma koju bahatu i svemoćnu kosmičku agenciju iza koje stoji državni aparat sa svim dobro poznatim mehanizmima prinude.

NASA je proizvod Hladnog rata, stvorena da bi se dao pre svega vojni, a zatim i političko-medijski odgovor sovjetskim nastojanjima da se pokaže superiornost “proleterske” nauke i tehnike. Strateški značaj svemira se sistematski preuveličavao, pa i danas imamo prilike da u zaostalim džepovima hladnoratovskog razmišljanja, kakva je i Srbija, čujemo budalaštine da nas Zle Sile Novog SveCkog Poretka vrebaju iz svemira! U to vreme, to je moglo imati izvesnog racionalnog opravdanja: pred let čoveka u svemir su se tada postavljale brojne teškoće koje su odista bile naučne i tehnološke prirode. Problem kosmičkih letova sa ljudskom posadom već odavno nije naučni ili tehnološki problem, on je isključivo politički, kulturni i civilizacijski problem. Berlinski zid je pao. A NASA uprkos zdravoj logici, opstaje, i upinje se svim silama da održi u životu propalu ideju da boljševički pogled na svemirske letove treba da procveta baš u 21. veku.

I tu upravo nailazimo na ključ još jednog malignog aspekta Nase i sestrinskih agencija: one se svim silama trude da prikriju i umanje ekonomski i privredni značaj kosmičkih resursa. Stalno se naglašava istraživački i medijski aspekt astronautike, dok se sistematski zanemaruje tema eksploatacije vanzemaljskih resursa. U svim pričama i planovima o budućnosti letova sa ljudskom posadom uvek se govori o povratku na Mesec i letu na Mars. Obe stvari su prevashodno PR, a ne nešto što bi moglo doneti ekonomske koristi – sve to kao da svemir nije pun resursa u poređenju sa kojima su prirodna blaga Aljaske ili Sibira tek kap u moru. Zašto se ne govori o letovima do NEO, objekata u Lagranžovim tačkama Zemlje ili čak do asteroida u glavnom asteroidnom pojasu koji su tek malo dalji od Marsa, a u ekonomskom pogledu daleko više obećavaju? Zašto se tu i tamo polu-artikulisano priča o potrebi stalnog ljudskog prisustva u orbiti oko Zemlje (kao da je prisustvo neka vrednost po sebi, a ne tek posledica važnijih aktivnosti), a veoma retko o potrebi premeštanja industrije u orbitu? Veoma jednostavno rasuđivanje ukazuje na privredni značaj asteroida: kad se nađete na Mesecu ili Marsu, vi ste, kao i na Zemlji, na dnu gravitacione potencijalne jame. Cena iznošenja kilograma resursa i prebacivanja na neko drugo mesto uglavnom je određena upravo dubinom gravitacione potencijalne jame – a ona praktično ne postoji za asteroide! Drugi ključni moment je geofizički: dok su na Zemlji i drugim planetama teški metali iglavnom retki zbog toga što su potonuli u središnje oblasti planete, takve diferencijacije na asteroidima nema. Lako je izvesti zaključak da bi prosečan asteroid, veliki tek par kilometara sadržao više retkih elemenata nego što je zemaljska proizvodnja za čitave decenije.

Alternativa je jasna: privatni/korporativni sektor. SpaceShipOne i njegov genijalni konstruktor Bert Ruten, Elon Musk i SpaceX, ser Ričard Brenson i Virgin Galactic pokazuju na najbolji mogući način put koji treba slediti. Privatna inicijativa u osvajanju svemira rešila bi veoma brzo većinu problema kroz drastično opadanje cene prebacivanja kilograma korisnog tereta u orbitu i na druge lokacije u Zemljinoj blizini zbog slobodne konkurencije, oslobađanje od ekonomskog, društvenog, pa i psihološkog balasta saradnje sa vojnim i bezbednosnim strukturama, angažovanje daleko većih ljudskih kreativnih potencijala nego što čak i NASA može učiniti i ponajviše, uklanjanje birokratskih i pravnih prepreka originalnim i smelim idejama. Ako astronomima nimalo ne smeta što je, npr. najveći pojedinačni teleskop na svetu (10-metarski Keck) privatna inicijativa, nije jasno zašto bi to bilo kome smetalo u astronautičkom sektoru, osim šačici NASA-mandarina.

Sve je ovo deja vu kad se uporedi sa dobom evropskih istraživanja i osvajanja drugih kontinenata naše planete. Kolonizacija vanevropskih resursa imala je dva osnovna modela. Prvi, državni, utemeljile su Španija i Portugalija. Istorija španskih istraživanja i osvajanja Latinske Amerike to potvrđuje: za najjednostavnije, baš kao i za najteže zadatke i misije, bilo je potrebno tražiti dozvolu iz Eskorijala ili Lisabona. Većina konkvistadora provodila je više vremena po sudovima i dvorskim čekaonicama nego u Novom Svetu. Otkriće bi učinio ne onaj ko bi imao dobru volju, znanje ili hrabrost, već uglavnom onaj koji je imao dobrih veza na dvoru (ili u crkvi). Posledice jesu pre svega razvitak ideološkog i verskog fanatizma koji je doprineo uništenju domorodačkih kultura i opštoj brutalnosti španskih i portugalskih kolonija, a zatim i ogromna neefikasnost kolonijalne uprave. Uporedimo li to sa velikim brojem engleskih, francuskih ili holandskih kolonija videćemo daleko veću ulogu privatne inicijative i osnivanja korporacija, često sa mešovitim vlasništvom. Npr. britanski parlament je aktivno i svesno podsticao stanovništvo da učestvuje u kolonijalnim poduhvatima putem ulaganja u ovakva preduzeća. Upravo zahvaljujući takvom pristupu, karakterističnom za individualizam i preduzetništvo, danas govorimo o, recimo, šatlu ili internetu, a ne analognim terminima na španskom ili portugalskom. Ironija je da se danas praktično sve kosmičke sile, grčevito i dalje drže španskog, a ne britanskog modela kada je o svemiru reč.

Sve ovo ne bi bilo toliko značajno, da nam na Zemlji nisu potrebni resursi. Otac sociobiologije Edvard O. Vilson je još pre desetak godina precizno izračunao da, kada bi svi stanovnici Zemlje trošili istu količinu prirodnih resursa kao oni u par najrazvijenijih zemalja sveta, nama bi već danas bile potrebne skoro tri planete poput Zemlje! Pored povećane efikasnosti korišćenja, a naročito recikliranja resursa, ništa nije prirodnije nego tragati za njima u svemiru. Kako ćemo izbeći katastrofe koje nam prete, kako prirodne (sudari sa asteroidima/kometama, eksplozije bliskih supernovih, supervulkanizam, pandemije), tako i antropogene (nuklearna zima, globalno zagrevanje, zloupotreba biotehnologije/nanotehnologije), ako ne ovladavanjem svemirskim resursima i širenjem čovečanstva na druge planete i lokacije u svemiru, tako da nas nijedna lokalna katastrofa ne može istrebiti? Istraživanje i eksploatacija kosmosa nisu luksuz: oni su sine qua non dugoročnog opstanka vrste. Samo oni koji veruju u načelo “posle mene potop” mogu biti ravnodušni prema tragičnom stanju astronautike danas. Umesto pozamašne godišnje stavke u državnom budžetu namenjene očuvanju dinosaura, države sveta trebalo bi da pre svega omoguće privatno vlasništvo nad kosmičkim resursima, pravno i fiskalno podrže privatna kosmička preduzeća i konzorcijume koje bi u tu svrhu osnovale korporacije. Očekivati da će državni dinosauri biti u stanju da efikasno upravljaju bogatstvima kosmosa slično je očekivanju da bi dr Strejndžlav uspostavio društvo pravde i prosperiteta, samo kad bi mu dozvolili da ostvari sve svoje čudesne ideje.

I tako se vraćamo na Elona Muska, čiju viziju razvoja tržišne privrede u svemiru valja proučiti – i snažno podržati. Pre svega tako što bi se probila etatistička medijska blokada o ovoj temi, odnosno što bi ljudi liberalnog usmerenja valjalo da prestanu da ćute. NASA i sestrinske agencije postale su prepreka ozbiljnoj eksploataciji i kolonizaciji kosmosa – a samim tim i novom talasu istraživanja! – i treba ih što pre transformisati u servis kosmički-orijentisanog preduzetništva, pa i privatizovati. U svemir ne treba da idu države, nacije, vojske i vojni savezi, već slobodni građani i njihovim slobodnim udruživanjem nastale privatne kompanije. Države treba da tom velikom i plemenitom cilju pomognu; odnosno bar da prestanu da odmažu.

Amerika bira - 2016

Bliže se debate predsedničkih kandidata, prva je u ponedeljak. Klinton i dalje ima solidnu prednost u ukupnom broju glasova, ali u swing states Tramp ima odličan trend. Kada bi se izbori održali danas (uz uvažavanje nesavršenosti merenja kada je razlika u domenu dve statističke greške) Tramp bi imao samo 6 elektorskih glasova manje od Klinton, to jest Trampu bi nedostajala   jedna država. To je fundamentalni preokret u odnosu na situaciju od pre mesec dana. Takođe, novo je što imamo zaista jakog trećeg kandidata, Džonsona, ispred Libertarijanske partije, koji može u idealnom slučaju dobiti i dvocifren procenat na izborima, ali bez nade u dobijanje elektora.

Kada je reč o Senatu nakon stabilnih izgleda da republikanci zadrže većinu, došlo je do poravnanja u anketama, a potom do blage prednosti republikanaca 51:49. Republikanci bez problema zadržavaju Predstavnički dom, iako će demokrate verovatno  imati više glasova na nacionalnom nivou.

Sve u svemu, čekaju nas interesantne debate, a ja ću, kao i uvek, izaći da dubljim analizama pred same izbore, nakon sučeljavanja kandidata.

Do tada ispod su linkovi o američkom izbornom sistemu.

O izbornom sistemu - izbor predsednika

O izbornom sistemu - Kongres

Kritika kritike Kanemana, 2. deo

What is obscure? „At most, they simply demonstrate either the subjects’ ignorance of certain obscure statistics“ (p. 132) Well, ignorance may indeed be a relative term, but it is hard to construe the huge numerical preponderance of farmers over librarians as „obscure“ for anybody not living in a cave. In non-Orwellian speak, “certain obscure statistics” applies to things like the number of cane toads in Australia or the famous example of Enrico Fermi, the population of piano-tuners in Chicago. “Did it occur to you that there are more than male farmers for each male librarian in the United States?”—as if this information is intuitive or self-evident.“ (p. 134) it certainly is not self-evident, but contra BT it is intuitive, since intuition is based (on most reasonable philosophical construals, e.g., Hume’s “striking resemblance” in A Treatise of Human Nature) on actually having some prior knowledge on relationship of empirical objects. Of course, BT are free to use their own definition of what is intuitive or not – but are hardly entitled to criticize Kahneman for not sticking to their private definition in this respect.

„When respondents perform poorly, the reader is led to interpret their failure as a cognitive bias, although simple ignorance of either quantitative technique or of relevant facts suffices to explain it.“ (p. 134) Alternative explanations – which are, interestingly enough, not entertained by BT – include low IQ, iodine deficiency, serious depression, or simple laziness.

On bats and balls: “This is not at all a simple puzzle. The fact that it involves bats, balls, and small amounts of money makes it look simple and thus lulls respondents into thinking they should have the answer ready. In reality, this is a system of two equations with two unknowns—the type of mathematical problem that, in the United States, is not learned until at least the eighth grade, if ever.“ (p. 135)

Now, an interesting issue is why should the US education system (a broken one, btw, according to authors so disparate as Alan Bloom, Francis Fukuyama, Judith Butler, or Bernie Sanders) be a norm here? Even more interesting is how in the world could a person buying chocolate in two different packages in two shops for a fixed amount of money establish whether she received correct change at the counters or one shop is indeed cheaper than the other? This is also a system of two equations with two unknowns. And a person incapable of deciding so might not be irrational in the narrow sense of BT, but in reality should not be trusted very much. There are countless examples of similar problems involving two equations with two unknowns appearing in everyday contexts. Some adults take some kids to a movie, five people in all. The cost for adults is $9 and the cost for kids is $6. They paid a total of $36. How many kids are there?

„[T]he question is not only outside our normal range of experience and therefore irrelevant to the lives of most people.“ (p. 135) Only those people not doing shopping – or those not very careful with their money, or those not likely to go with kids to a movie, or... On a serious note, this assertion that what is outside our own range of experience is therefore irrelevant to our lives or to the lives of most people is, at best, outright bizarre. As someone who did some work in risk analysis, I find this claim preposterous. Rational people take into account events outside their own range of experience all the time – the insurance industry would not exist otherwise. Our own death is by definition outside our range of experience (alleged after-death experiences or spiritism notwithstanding) and yet people invest in life insurance all the time. Large natural catastrophes like tsunamies, large earthquakes, supervolcanic eruptions, etc. are outside of range of experience of most people – and yet are supremely relevant for anyone on the planet. Nuclear war has been, fortunately, outside our own range of experience so far – and yet is utterly relevant for all lives on the planet, human and animal and plant alike. In claiming this, BT show surprising narrow-mindedness and – yes, ironically, considering their parable above – large degree of self-absorption.

On geography: „There really should be no surprise that a subject asked about the total number of murders in Michigan is not able to invoke two different pieces of information never mentioned in the question: that Detroit is a high-crime city and that Detroit is in Michigan.“ (p. 135)

Consider a related statement: There really should be no surprise that a voter asked about the promise of a candidate for the governor of Michigan to reduce the number of murders in Detroit is not able to invoke two different pieces of information never mentioned in the question: that Detroit is a high-crime city and that Detroit is in Michigan. Plus, the voter was never explicitly told that reduction in the number of murders is desirable, therefore she cannot make rational judgement on the candidate’s program. And yet, and yet, the voter will be – irrationally? – asked to make a judgement on those issues at the time of elections.

The example in footnote 3 is even worse, since it is unintelligible: if drivers believe that they are better than the average and the average is being construed as “unexceptional”, what in the world could it mean for someone to be “better than unexceptional”? One could similarly argue that he is “fitter than yellow” or “more intelligent than mountainous”; it could mean something only in the context of a Derridian or a Žižekian farrago of nonsense.

„A student who cannot solve the integral because he did not think of making the particular substitution in that case is not sufficiently proficient at calculus; but he is not biased against solving the integral.“ (pp. 135-136) Such conclusion would require telepathic superpowers to be established. In most cases, bias is defined in science as something discernible from an external perspective (perspective of observer or a statistician) – e.g., Malmquist bias, Signor-Lipps effect, various anthropic biases, etc. So, while we might indeed refrain from calling the student’s lack of performance a bias without further information, it is at least conceivable that it results from a bias, e.g., from an error in his textbook on the particular substitution, or from the teacher lacking skills in this respects, etc.

„Respondents may be wrong about the total number of murders in Detroit and Michigan, but these aggregate numbers are information that is of very little importance outside government statistical offices, just as is the question Kahneman asks.“ (p. 136) Unless one is living in Detroit or in rural Michigan or considers moving there or should judge programs of crime reduction or is deciding upon donating to charities in Michigan or some of other zillion cases BT – similarly as with the application of conservation of momentum and energy in driving – conveniently downplay and/or ignore. Which in their case, I submit, is not caused by ignorance, but by the biased view of the role of knowledge in human actions and values. However, BT do not fail to emphasize that it is outside government statistical offices, and not statistical offices or, say, private charity research like GiveWell or other private-sector statisticians, who do no less statistical research than the government does.

On the Linda experiment: „A reasonable person may, in effect, be answering a different and broader question that evaluates the entire situation rather than the textual question alone—for instance, “What has the examiner designated as the correct answer?” Or “What is the most likely answer in this experiment that I am in?”“ (p. 137)

I imagine one should use similar heuristics in filling one’s tax forms for example – not giving narrow and literal answers, but musing on what the government really wishes to achieve with existing tax rates or whether it would be better for all parties if I answer something differently, etc. The outcome of such an experiment would certainly be wondrous! Again, it is pretty ironic that BT ascribe such highly intelligent analysis to the very same set of subjects who are previously excused for failing to understand logical conjunction or for not knowing that Detroit is in Michigan.

On choices allegedly beyond cognitive biases: „it may be worth contrasting them against the costs of mistakes that clearly have nothing to do with cognitive biases: the cost of choosing a profession one ends up hating, the cost of not finding a suitable mate, the cost of having children too early in life or too late, the cost of moving to a place one ends up disliking, the cost of adopting a pet or sending children to a private school, and so on.“ (p. 140) How in the world are those choices not influenced by cognitive biases? After all, one decides about school for one’s children often on the basis of pure confirmation bias, and the profession one ends up hating is intuitively (if not self-evidently!) often a consequence of the temporal horizon bias, etc.

„Kahneman’s reliance on this model of decision making suggests that we would ideally become more literal, abstract, out-of-context thinkers and, as such, more in line with the neoclassical economic model, without making it clear how this would improve the human condition.“ (p. 142) The charge is as bizarre as what was brought, for instance, against Einstein by „Aryan physicists“ Lenard and Stark in 1930s that the theory of relativity does not contribute to the glory of Aryan race or obtaining the desired Lebensraum. On the Serbian scene, we have witnessed a dumb science minister (Dragan Domazet) who urged scientists to work „for their country instead of working for libraries“ (!). This misplaced pragmatism – reminiscent of Lysenkoism in Soviet times – has never been a signpost of scientific success.

On Kahneman’s alleged revolution: „In behavioral economics, then, we do not find the building blocks of an alternative decision making theory that could be incorporated into a more fruitful type of social science. In Kuhnian terms, it is not a scientific revolution but a strange transmogrification of an old and manifestly inadequate paradigm.“ (p. 143) While „Kuhnian terms“ should make one suspicious, it is the idea that we should consciously strive toward „fruitfulness“ of science – even social one! – which is really problematic. Arguably, Kuhnian view of revolutions in science is much less important for epistemology and philosophy of science of today than the Lakatosian notion of research programmes – and it is exactly Kahneman’s research programme (and certainly not a revolution!) which brought him the deserved success. Even under Kuhnian terms revolutions are not acts of will, as BT seem to suggest in both the title and this concluding passage – there is no perceived desire for a more fruitful kind of science which leads to a scientific revolution. In fact, the Kuhnian account does no good to BT’s concerns exactly because Kuhn insisted on incommensurability of paradigms, so there could be no way to say that a new paradigm is more or less fruitful, adequate or inadequate. Instead, as Kahneman is well aware, only a gradual competition of research programmes and reforms following their improvement lead to truly improved insight into problem situations. Kahneman is no revolutionary – and he’s among the greatest for exactly this reason. 

Kritika kritike Kanemana, 1. deo

Slaviša je ovde ukratko predstavio svoju (i Željkinu) kritiku Kanemanove knjige i celine njegovog programa. Pre svega da naglasim da je sjajno što je taj tekst objavljen, da su autori tom studijom ostvarili po svakom kriterijumu odličan naučni rezultat, da je bez ikakve sumnje hrabro kritikovati takvu veliku metu – i da im na radu iskreno čestitam. Rad je vrhunski i svako zainteresovan za teme sa ovog bloga bi dobro učinio da ga pročita. Ovde kačim svoju kritiku njihove kritike, nastalu od beležaka na marginama tokom čitanja njihovog rada. Nije poenta odbrana Kanemana – kome to svakako nije neophodno! – nego otvorena i oštra intelektualna debata o nekim od tema koje jesu i teorijski i praktično zanimljive.  

Tekst je na engleskom, iz tri razloga: (i) zato što iscrpno citira delove studije Buturović & Tasić, pa bi bilo rogobatno prebacivati svako malo sa srpskog na engleski i obratno; (ii) da bismo izbegli terminološke zađevice oko “najadekvatnijeg” prevoda nekih od korišćenih termina; (iii) iz praktičnog razloga što su i moje beleške na marginama bile na engleskom. Napisan je u relativno opuštenom stilu, bez navođenja referenci, fusnota i ostalih akademskih parafernalija. Zbog ukupne dužine podelio sam ga u dva dela.

Reform vs. counter-revolution: On Buturovic’s and Tasic’s criticism of Kahneman

Buturovic and Tasic (2015; henceforth BT) criticize Daniel Kahneman and the entire project of behavioural economy for taking too narrow concept of rationality, but also for many other perceived errors and insufficiencies. This leads into calling his work a “failed revolution”. Except for a bit of revolutionary zeal (more on that below), it is not quite clear what exactly would BT prefer from any project in behavioural economy. Kahneman’s programme is no good? Fine and well, but it’s not as if there is a glut of alternatives around. And certainly it's not as if BT criticism is, ahem, entirely rational. 

On what counts as advance: “But it does not advance our understanding of human psychology except inasmuch as one otherwise would  have been inclined to believe that people are everywhere and always “rational” in the peculiar sense in which this term is used by economists” (p. 129)

Well, how about the following hypothetical comment on Einstein's relativity: But it does not advance our understanding of physics except inasmuch as one otherwise would have been inclined to believe that physical objects are everywhere and always characterized by absolute space and time in the peculiar sense in which these terms are used by Newton and his followers. One can use this deflationary manoeuvre with equal success against each and every innovator and reformist. But the argument is rather lightweight when we reign in our revolutionary expectations and consider what is realistic to achieve in science. 

On skills and studying rationality: “One recurring issue that has cropped up since Kahneman and Tversky’s early studies of cognition has been their assumption that specific knowledge or skills are essential to rationality. Thus, the possession of statistical or factual knowledge or the use of abstract reasoning has often been uncritically taken as a standard against which we are to judge the answers that participants in the experiments give. This has attracted the critical notice of specialists but not that of the wider world.” (p. 129, emphasis MMĆ)

It is easy to show that “their assumption” can, in fact, be attributed to that slightly earlier fellow, Socrates of Athens, who – most famously in Plato’s Meno and Protagoras – argued that rational definitions of virtue must be “tethered” by knowledge, and therefore it is reasonable to conclude that the virtue can be taught to others (via specific knowledge). His famous dictum about unexamined life not worth living (ὁ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ; Apology 38a) is usually interpreted in the same manner. This has been repeated countless times in the course of Western intellectual history. Whatever intrinsic merits or demerits of the assumption, it is ahistoric and naive (to say the least) to attribute it to Kahneman and Tversky as a sort of newfangled behavioural fad. BTW, how do BT know that a particular standard related to a particular experiment has been accepted uncritically – as contrasted with the situation in which such standard were accepted after much reflection, deliberation, hand-wringing, and going to-and-fro? What is factual evidence for uncritical acceptance of such standards? If there is some such evidence, BT fail to provide it.

Besides, what exactly is the alternative to this millennia-old assumption? That rationality could be (non-circularly) defined without reference to any particular knowledge or skills? It would be interesting to see results of such an enterprise. In any case, the burden of proof lies on BT, and not on Kahneman or anyone else who accepts that particular forms and amounts of knowledge or skills are necessary for any operational concept of rationality.

A long debate – more than a century – in evolutionary biology on the subject of extinction of species ended in conclusion that it is illegitimate to cite inferiority of a species or a higher taxon as the cause for extinction without listing which characters in what context were inferior to analogous characters in surviving taxons. Before we reached that stage, gradualist (il)logic filled textbooks with statements like “dinosaurs went extinct and mammals survived because dinosaurs were inferior”; which, of course, was not empirically supported whatsoever and in the end got reduced to “they had to be inferior in some unspecified way, since they went extinct”. Evolutionary biology and paleontology flourished greatly after getting rid of such nonsense. And there are many similar examples in other areas.

Finally, what exactly should this attention and critical notice “of the wider world”, so lacking in the reception of Kahneman’s work, consist of? Should Kahneman complain that he hasn’t been a guest of The Kardashians yet? Is his work less valuable due to the fact that he has 6,966 twitter followers, in comparison to N zillions of Justin Bieber? In my view the very concept of the “critical notice... of the wider world” is oxymoronic, since critical notice is not something established by a show of hands or a plebiscite, and almost by definition “the wider world” is too heterogeneous for any non-trivial critical notice. And the oxymoron is only strengthened – in a surreal kind of way – if we accept BT’s implication that empirical knowledge or reasoning skills are not truly necessary for demonstration of rationality; BT seemingly expect the same “wider world” which they excuse for lacking knowledge and reasoning skills to offer (presuming rational) criticism of Kahneman. Tall order, if anything.

On the language analogy: „We use language for a purpose, and grammar is an integral part of language.“ (p. 129) So it is natural to expect an intuitive and automatic access to grammar. What is wrong with this statement is clearly seen from an analogous statement, for example: We use mathematics for a purpose, and complex analysis is an integral part of mathematics. Therefore, intuitive and automatic access to complex analysis should not surprise us. Of course, that is absurd. Perhaps a two or three greatest geniuses in mathematics, persons born once per century, could conceivably have intuitive access to complex analysis, but that certainly does not apply to millions (or indeed billions) of users of mathematics. And BT have neither demonstrated that, conversely, the lack of grammar skills characterizing billions of people demand explanation, not have they shown any evidence that their preference for linguistic over mathematical skills reflects anything else then their own personal preference.

This conclusion is strengthened by their continuation and generalization of the same theme: „Statistics, on the other hand, is a body of knowledge created, systematized, and formalized by statisticians.“ (p. 130) I find this simply untrue. Like any other mathematical discipline, statistics is a set of proposition whose validity is given quite independently of statisticians and its statements would be entirely valid if suddenly all statisticians in the world were to die tomorrow or even if there were no statisticians whatsoever. Unless one is an extreme postmodern social constructivist, the statement that, for instance, any probability distribution on the set of real numbers R has at least one median will be true anywhere and at any time, even in the universes with no life and therefore no statisticians. (Of course, standard definitions of terms such as probability distribution or median is assumed.)

„Stating that people are good or bad at statistical reasoning tells us something about their knowledge of and talent for this particular skill and not much else.“ (p. 130) So, how exactly does this differ from claiming that stating that people are good or bad at grammar tells us something about their knowledge of and talent for this particular language skill and not much else? I do not see much of a difference; on the contrary, to paraphrase the authors, statements like these tell us something about their personal ordering of preferences and not much else.

The parable of a physicist: „A passionate physicist without much interest in the outside world could observe that people are very good at manipulating objects but embarrassingly inept at solving problems in theoretical mechanics. Few of us would treat such a statement as evidence that people should gain more knowledge of theoretical mechanics or that they are irrational when they get questions about the subject wrong. We would, instead, conclude that this physicist is making an oddly self-absorbed comparison between knowledge of physics and the ability to operate in the physical world.“ (p. 130)

This is either false or misleading on so many different levels that it is difficult to decide where to begin. For starters, the parable misses the entire envisioned goal: if the goal is set to make people better at manipulating objects, one is entirely entitled to argue that increased knowledge of theoretical mechanics might well help. Which has, by the way, been accepted long ago in sports academies around the world, whose curricula contra BT contain important elements from theoretical mechanics. If the goal of decision theory is to help make better decisions, the analogy holds. Second, in the course of a single paragraph, BT make leap from descriptive to prescriptive stance and back, while pretending to offer a parable from a neutral point of view. Third, if something is “embarrassing”, then clearly there is an opportunity cost to remove the embarrassment by – what a surprise! – gaining more knowledge of the subject, be it theoretical mechanics or Sinhalese syntax or whatever.

The irony is particularly rich when one takes into account that it comes from the same authors who subsequently take Kahneman to task for allegedly providing misleading cues in Linda and other psychological experiments. The number of misleading cues in this passage sets the record for packing density. What else could be the role of such strings of words as „without much interest in the outside world“ or „embarrassingly inept“ or „few of us would treat“ (rhetorical device known since at least Cicero and abused by perhaps every single politician on the planet) or „oddly self-absorbed“ if not providing misleading cues for the reader? „Oddly self-absorbed“ in contrast to – what exactly? Perhaps „commonly self-absorbed“ manner permeating comparisons made by social scientists? (Merriam-Webster offers „common“ as the first-choice antonym to „odd“.) Why is it important that the physicist is „passionate“ and not some boring old bureaucrat? Obviously, framing matters, as Kahneman and Tversky knew and BT confirm (p. 134).

„Statistical skills, unlike physical ones, could be somewhat useful in an ordinary person’s everyday life.“ (p. 130) The logical implication here is that physical skills could not be somewhat useful in an ordinary person’s everyday life, and such general statement is easily disproved by citing even a single counterexample in which physical skills could – and indeed are – very useful in an ordinary person’s everyday life. Such example is, for instance, driving – we have not evolved to drive cars, we do have big problems in properly accounting for conservation of momentum and energy in driving, and there is every indication – since there is no actual research done on this issue – that knowledge of theoretical mechanics is useful in driving (it is used, for instance, in instructions for defensive driving, of course in a simplified form). The example is not mine, it was suggested long ago by Richard Feynman, who was called many things but never “self-absorbed”.

A charitable interpretation of this is that the authors tried to say that the probability measure of cases in which physical skills are important is much smaller than the analogous probability measure for statistics, but such framing would (a) be less flashy, and (b) require at least hinting at some metric at which their personal intuitions about relative usefulness could be justified. But if they wished to convey that meaning, they should have chosen their words more carefully, especially since the context is set by their relentless revolutionary criticism (more on this below) of framings and contexts and backgrounds provided by behavioural economists and decision theorists. For all they who take the sword, etc.

The argument from billions: “But how useful these skills might be is unclear, as billions of people somehow manage to make their way in the world, decade after decade, despite their complete ignorance of statistics.“ (p. 130) Oh, but how useful reading and writing skills might be is unclear as well, as billions of people somehow manage to make their way in the world, decade after decade, despite their illiteracy – and have done so for many millennia. Unclear, indeed.

“Base rates are not unequivocally given to us as stable and known, and the appropriateness of using or disregarding them in particular situations depends on a host of conditions.” (pp. 131-132) Now, this rhetorical stratagem can again be debunked by comparing it to an analogous statement, for instance: Rules of grammar are not unequivocally given to us as stable and known, and the appropriateness of using or disregarding them in particular situations depends on a host of conditions. Sounds right, doesn’t it? After all, there are billions upon billions of people who hardly regard rules of grammar as “stable and known”. And we are still no closer to understanding what exact difference there is between information encoded in base rates and information encoded in the rules of grammar.

On Tom W.: “Only those few subjects (if any) in the third group who had studied the distribution of graduate students by field would have had reason to put any confidence in their guesswork about the matter.“ (p. 133) Again, let us compare this with a linguistic example. Consider the frequency distribution of letters in a language. While few subjects – if any – in a given group may know that e is the most frequent letter in any representative English text, this does not mean that they are really agnostic or have uniform prior distribution of frequency over the set of letters. It is hardly conceivable that even the most linguistically challenged or even illiterate and low-IQ experimental subject will have doubts whether a is more frequent English letter than q, or will give x the benefit of doubt versus s. Contrary to the implication of BT, normative knowledge is not measured by insight into a given database, but by success rate of inferential processes.

„Subjects asked to provide their “best guesses” about something they have probably never thought about before—the proportion of U.S. graduate students in various fields“ (p. 133) – where subjects are not farmers or soldiers or schoolchildren or pensioners but graduate students themselves, who are moving in the environment of other grad students and are perfectly well aware that the fields and departments are unequal in size and scope, are likely to think much about grad schools, etc. etc. If such knowledge should not be regarded as normative for the given population, what should be, according to the authors? Lack of curiosity? Unreflecting indifference? Low IQ?

“Kahneman and Tversky seem to think it is more rational to use made-up statistics than good heuristics.“ (p. 133) And believing the researcher – in psychological experiments where researchers standardly lie and mislead their subjects (e.g. Asch conformity or even Milgram) – is somehow a good heuristics? What kind of normative knowledge prescribed that? Perhaps the Orwellian stipulation that „ignorance is strength“?