Sve što je pogrešno u konceptu nacionalnih država može da stane u kratku istoriju Odese.
Grad je osnovala Katarina Velika, na tlu gde su nekada živeil stari Grci i čiji su se potomci do tadašnjih dana nalazili tu. Otuda grčki naziv grada, poput Hersona i nekih drugih u toj regiji. Od osnivanja je grad funkcionisao kao slobodna luka i uopšte slobodni grad sa sopstvenom administracijom i sopstvenim pravilima. Ruski car bi imenovao lokalnog guvernera i to je tradicionalno bio stranac.
Španac De Ribas i Francuz Rišelje (ne čuveni kardinal već njegov potomak) su bili neki od prvih guvernera. Grad koji se već nalazio na raskršću raznih etničkih grupa i teritorija bio je otvoren za svakog i kako to biva sa slobodnim lukama, grad je privlačio sve vrste trgovaca. Tu su, pored Grka, Rusa i Ukrajinaca, živeli Turci, Jermeni, Jevreji, Italijani, poneki Francuz, Nemac, Arap i ko zna ko drugi.
Do današnjeg dana Odesa je zadržala nazive ulica koje čuvaju tu istoriju. Centralne ulice, iscrtane modernistički pravougano se nižu redom: Francuska, Grčka, Jevrejska, Arnautska, Jermenska. Glavna ulica, ona na kojoj su danas izbili sukobi je Deribaskaja - po guverneru De Ribasu. Tu su i spomenici De Ribasu, Rišeljeu, njihove rezidencije, zgrada opere koju su sagradili italijanski arhitekti, stepenice ovekovečene u ranom sovjetskom filmu Oklopnjača Potemkin (i stepenice i isečke iz filma najbolje je videti iz ovog spota Arcade Fire).
U gradu se i dan danas nalaze džamije, sinagoge i crkve jedna do druge. Takve stvari uvek koegzistiraju u trgovačkim gradovima, gde sitna buržoazija gleda svoja posla, ne piše memorandume i ne bavi se velikim idejama. Lingua franca u ovom gradu ruskih careva nije bio ruski već grčki i italijanski -- a govorili su se još i ruski, jidiš, ukrajinski i štošta drugo.
Do početka 20. veka grad je cvetao, ne samo materijalno već i kulturno, kao što se u slobodnim i prosperitetnim mestima uvek događa. Opera je bila glavno mesto okupljanja, osnivali su se saloni za književne i intelektualne diskusije. Veliki broj ruskih pisaca je iz Odese ili je neko vreme proveo u Odesi, od Iljifa i Petrova preko Puškina do Babela; izdaje me sećanje ali spisak je poduži.
Onda se početkom 20. veka nešto promenilo. Za razliku od ostatka Rusije koju je dokrajčila nekompetentna i nefleksibilna carska politika, događaji u Odesi su posledica nacionalnog osvešćivanja, što je u politici pretočeno u impulse ka pojednostavljenjiu, centralizaciji i unitarizaciji. Jevreji su prvi platili cenu, Odesa je postala poprište redovnih pogroma. Ostali su se ili utopili u većinu ili otišli. Status slobodnog grada je nestao i Odesa je inkororporisana u nacionalnu državu. Od tada do danas menjale su se države -- ruska, nakratko rumunska, sovjetska, ukrajinska -- ali to je manje bitno u poređenju sa ključnom promenom u konceptu grada i nacionalne države do koje je već bilo došlo.
I evo danas, u istoj ulici u kojoj su nekada Grk, Turčin i Jevrejin trgovali na italijanskom a zatim odlazili svako u svoju crkvu, džamiju i sinagogu i na kraju opet sastajali u operi, tuku se lokalni Ukrajinci i Rusi. Oko "zvaničnog" jezika, himne i zastave. A libertarijanci zauzimaju strane.
