Čitam
knjigu koju je pomenuti dvojac objavio 2009 pod naslovom "This Time is Different", i čija osnovna teza je da je fenomen poslovnih ciklusa i finansijskih kriza univerzalan, da se ponavlja vekovima sa istim ili vrlo sličnim simptomima i posledicama i da su, štaviše, uzroci uvek isti. Najveći deo knjige je zapravo ekonomska istorija u kojoj autori nude gomile i gomile podataka o raznim finansijskim krizama od 12-veka naovamo, sa sve tabelama, grafikonima, ciframa kretanja dohotka, novčane mase, juriša na banke i svega ostalog.
Međutim svakako najzanimljiviji, i za mene najrelevantniji aspekt knjige je to da ona pokazuje da je cela rasprava koja se poslednjih godina vodi između većine levičara i većine liberala o uzrocima finansijske krize 2008 bespredmetna. Naime, rasprava se svodi na to da li je kriva regulacija ili deregulacija. Levičari će insistirati da je ovo drugo slučaj, da je odustvo volje da se banke drže pod kontrolom, a posebno ukidanje Glass Steagallovog zakona podstaklo rast finansijskih spekulacija na tržištu koji je doveo do konačnog sloma i da je lekcija koju treba izvući da je neoliberalizam koji je stajao iza ovog pasivnog pristupa države pogrešan i da se mora više i bolje regulisati. Liberali uzvraćaju istom merom: ne da nije kriva deregulacija, nego je finansijski sektor zapravo najregulisaniji a pravi uzroci krize nametanje bazelskih kriterijuma, Fannie i Freddie i agencije za procenu hartija od vrednosti koje su operisale pod režimom moralnog hazarda jer im je država dala kvazi-monopol. Međutim, bez obzira na ovo neslaganje, obe škole mišljenja se slažu da je kriza bila neki unikatni fenomen uzrokovan određenim vrlo specifičnim tipom problema u regulatornom okviru države, koji se mogao i morao izbeći boljom regulacijom, ili manjom regulacijom, ili većom regulacijom, zavisno od gledišta.
Reinhart i Rogoff "sipaju hladnu vodu" na ovu pretpostavku. Ne, tvrde oni, najnovija kriza se ni po čemu ne razlikuje od svih prethodnih: uvek prvo dolazi do finanijskog i spekulativnog buma, sa brzim porastom cena akcija i bumom nekretnina i tržišta kapitalnih dobara, da bi u drugoj fazi došlo do pada profita, nesigurnosti i nepoverenja u finansijski sistem, juriša na banke i drugih formi finansijske panike, drastične korekcije naduvenih cena nadole i na kraju ekonomske recesije koja likvidira značajan deo fiktivnih dobitaka iz ere buma. Sve smo to videli u poslednjoj recesiji i sve smo to videli u svim prethodnim krizama i panikama. Nema ničeg novog, tvrde Reinhart i Rogoff.
Stvar postaje još bolja kad dođemo do njihove analize uzroka. Kao što je fenomen univerzalan, i osnovni uzroci su univerzalni i uvek isti. Citiram iz predgovora:
If there is one common theme to the vast range of crises we consider in this book, it is that excessive debt accumulation, whether it be by the government, banks, corporations or consumers often poses greater systemic risk than it seems during a boom. Infusions of cash can make a government look like it is providing greater growth to its economy than it really is. Private sector borrowing binges can inflate housing and stock prices far beyond their long-term sustainable levels, and make banks seem more stable and profitable than they really are. Such large-scale debt build ups pose risks because they make an economy vulnerable to crises of confidence, particularly when debt is short term and needs to be constantly refinanced. Debt-fueled booms all too often provide false affirmation of a government's policies, a financial institutions ability to make outsized profits or a country's standard of living.
Ovo meni jako liči na relativno primitivnu, rudimentarnu verziju Austrijske teorije poslovnog ciklusa (sličnu onoj koju propagairaju recimo Peter Schiff ili David Stockman). Svi suštinski elementi su tu: preterano zaduživanje, kreditna ekspanzija, neodrživi rast, bum cena nakretnina i berze i tako dalje. Jedino fale konkretni mehanizmi kojima sve ovo stvara boom-bust ciklus, poput "intertemporalne misalokacije resursa", produžavanje stepena "zaobilaznosti" proizvodnje veštačkim sniženjem kamatnih stopa i sličnih teorijskih finesa.
No, nezavisno od svega toga, ključni doprinos knjige je po mom sudu naglašavanje činjenice koja se ne može previše neglasiti, a to je da ono što se desilo 2008 nije ništa novo, specifično i neviđeno, nego isti fenomen koji gledamo vekovima, da su uzroci i posledice isti, i da moramo imati neki opšti pristup i opštu teoriju (ovakvu ili onakvu) koja se ne odnosi samo na poslednji primer, nego i na sve prethodne, ako želimo da razumemo šta se dogodilo 2008.
