Hajek 1 - Tržište intelektualaca

Nameravam da u nekoliko nastavaka primenim hajekovske ideje na rešavanje nekih akutnih zagonetki ekonomije i političke filozofije kojima se inače bavimo na ovom blogu u poslednje vreme.

Danas komentarišem temu kojom smo se bavili pre neki dan (videti posebno komentare) a kojom smo se bavili i ranije - da li flagrantna pristrasnost američkih medija na stranu Obame predstavlja tržišnu grešku? Konvecnionalno gledano, morala bi. Ako tržište kaže da je Amerika zemlja desnog centra, sa polovinom glasača koji naginju republikancima, sebični profitni motiv bi terao privatne medije (a samo takvi postoje u Americi) da budu što je moguće više fer. Ipak, oni jako liče na neko orvelovsko Ministarstvo istine, pre nego na objektivne medije, a ne liče čak ni na medije željne senzacija na kojima bi takođe mogli da profitiraju (jer ih ignorišu u Obaminom slučaju). U raspravi na prethodnom postu nismo došli ni do kakvog pametnijeg zaključka. Ja sam bio u problemu da objasnim zašto bi se to tržišna greška ovih razmera javila samo u medijskoj industriji a ne i proizvodnji cipela ili komjutera. Ali, moji kritičari su takođe bili u problemu da objasne kako je moguće da mediji u tolikoj meri ignorišu šanse za profit i opasnosti od njegovog gubitka (kroz otuđivanje velikog dela konzervatnih glasača i oglašivača), i u kom se to smislu može nazvati racionalnim ekonomskim ponašanjem.

Evo kakav izlaz iz ovog ćorsokaka nudi Hajek u svom poznatom eseju Intelektualci i Socijalizam:

"Even where the direction of policy is in the hands of men of affairs of different views, the execution of policy will in general be in the hands of intellectuals, and it is frequently the decision on the detail which determines the net effect. We find this illustrated in almost all fields of contemporary society. Newspapers in "capitalist" ownership, universities presided over by "reactionary" governing bodies, broadcasting systems owned by conservative governments, have all been known to influence public opinion in the direction of socialism, because this was the conviction of the personnel. This has often happened not only in spite of, but perhaps even because of, the attempts of those at the top to control opinion and to impose principles of orthodoxy."

Izgleda da on misli da su ubeđenja većine novinara, kao i glumaca i pisaca i profesora, takva da čine efektivnu kontrolu sadržaja medijskih i edukativnih programa skoro nemogućom, čak i sa konzervativnim vlasnikom. Ovo svakako može da objasni generalno zastupanje socijalističkih predrasuda od strane medija. Isto tako može da objasni oduševljenje ljudima poput Obame kod većine novinara, ali i svih drugih "intelektualaca", jer je on bio percipiran kao oličenje njihovih ideoloških fantazija i nada. U odbranu tih nada, sva sredstva su dozvoljena, jer intelektualcima uvek na prvom mestu dolaze ideje. Hajekova teza je, modernom rečnikom izraženo, da će zbog okolnosti da medijski biznis u velikoj meri koristi usluge intelektualaca, uvek do izvesne mere postojati principal-agent problem između konzervativnog vlasnika i agenata, a zbog informacione asimetrije zbog koje intelektualac kao nezaobilazni šraf u širenju opštih ideja na široke mase uvek ima prednost u odnosu na praktičnog biznismena. Imamo u osnovi istu "tržišnu grešku" u medijskoj industriji, kao i u holivudskoj filmskoj produkciji, koja takođe teško da odslikava gledišta prosečnog američkog čoveka. Ključna specifičnost tržišta na kojima dominiraju intelektualci leži u tome da pretpostavka njihovog saobražavanja konvencionalnom ekonomskom opisu efikasnih tržišta leži u smanjenju barijera ulasku za ne-intelektualce u hajekovskom smislu. Tada bi neiskorišćene mogućnosti profita koje sada postoje zbog sistematske pristrasnosti intelektualaca bile u većoj meri iskorišćene. Što je barem u ovom trenutku vrlo teško zamisliti. Drugim rečima, za situaciju gde većina novinara, publicista, glumaca, režisera i pisaca ne bi bili socijalisti i komunisti.

DODATAK: Treba ovde dodati, kao što sam ja ranije činio, da možda ipak nije reč o dugoročnoj tržišnoj grešci, budući da je jasno da konvencionalni mediji polako ali sigurno gube uticaj, zbog ekspanzije interneta. Pretpostavka analize je da barem na srednji rok konvencioanlni mediji ostaju galvni izvor informisanja za većinu ljudi.