Enron i problem korporativnog upravljanja

Nedavno su osuđeni čelnici bivše kompanije Enron, zbog prevare koja je dovela do jednog najvećih korporativnih skandala u novijoj američkoj istoriji. Razni aktivisti i lobiji su iskoristili bankrot Enrona i neke druge istrage koje su sa sličnim optužbama vođene protiv drugih velikih firmi da zatraže više regulacije korporativnog sektora koja bi sprečila ovakve stvari.

Ortodoksno gledište na ovakve fenomene jeste da je reč o jednoj vrsti tržišne greške. Još su Berle i Means tvrdili da u uslovima modernih korporacija dolazi do razdvajanja vlasništva od upravljanja što vodi problemu moralnog hazarda kroz svemoć menadžmenta da ekspropriše vlasnike. Ipak, u modernoj literaturi je sve više odomaćeno gledište da problemi sa korporativnim upravljanjem ne potiču usled greške tržišta, već upravo vladine regulacije sračuante da tu navodnu grešku ispravi, kao naprimer u sledećem tekstu.

Po novijim gledištima Bearle-Means korporacija u Americi (firma sa usitnjenim vlasništvom koja ima problem u kontroli menadžera) nije nastala nekim endogenim tržišnim razvojem, već kao nenameravana posledica vladine regulacije nastale iz paranoičnog straha od monopola i trustova. Recimo, zakoni protiv neprijateljskog preuzimanja (Wiliams Act), onda zakoni koji zabranjuju velikim institucionalnim investitorima (bankama, penzionim fondovima itd.) da drže velike blokove akcija u korporacijama i trguju hartijama od vrednosti (Glass-Seagal Act, Security Exchange Act, Investment Company Act), anti trustni i drugi zakoni kojima se napadaju «monopoli» i sužava mogućnost integracija i akvizicija (Sherman Act, Clayton Act) – sve su to regulacije koje su otežale ili sprečile formiranje efikasne korporativne kontrole putem formiranja jasnog većinskog vlasnika, i veštački naterale investitore da diversifikuju svoj portfolio. Ako, recimo, Revenue Act ili Investment Company Act zajedničkim fondovima zabranjuju da u jednoj kompaniji imaju više od 5% akcija onda se ne treba čuditi što je na tržištu struktura vlasništva previše usitnjena. Ljudi racionalno reaguju na podsticaje kojima ih regulacijom izlaže država – ako ih pretnjom silom onemogućava da koncentrišu vlasništvo, pa naravno da će ga oni diversifikovati i više nego što bi to činili inače! Stoga, štagod da rade menadžeri kao posledicu nedovoljne kontrole od strane vlasnika (preterane diversifikacije), to nije posledica tržišne već državne greške – uvođenja niza veštačkih regulacija kojima se otežava efikasna korporativna kontrola.

I pored toga, kompanijski biznis neslućeno raste što svedoči o izvanrednoj efikasnosti samih korporacija kao takvih (tržište ima svoje zaobilazne mehanizme da kontroliše menažere, jer postoji kako tržište kapitala koje služi kao informator o stanju firme, tako i tržište menadžera koji se na njemu moraju međusobno takmičiti).